گردش علمی

گردش علمی
امروزه کلاس درس و مدرسه تنها مکان آموزشی نیستند، بلکه محیط خارج کلاس و مدرسه نیز می توانند به عنوان یک مکان آموزشی مورد استفاده قرار گیرند.
فضلی خانی(۱۳۸۲) نیز معتقد است؛ انتظار جامعه ی کنونی این است که دانش آموزان بخش اعظم تجارب و اطلاعات خویش را از محیط های خارج از مدرسه به دست آورند. زیرا به سبب محدودیت های آموزش رسمی مدرسه ای، امکان تجربه ی دست اول و شخصی برای فراگیران در مدارس وجود ندارد و معلم، با بیرون دانش آموزان به خارج از کلاس و مدرسه می تواند خوشه چین اطلاعات و علوم زمان را در دسترس آنان قرار دهد.
گردش علمی به دانش آموزان امکان می دهد که از طریق مشاهده طبیعت، وقایع، فعالیت ها، اشیا و مردم، تجربه علمی به دست آورند(خورشیدی؛ ۱۴۵).
تعریف گردش علمی
گردش علمی یا فعالیت تجربی خارج از مدرسه کاری است عملی که بیرون از کلاس، آزمایشگاه یا کتابخانه صورت می گیرد و شامل مطالعات مستقیم و دست اول درباره یک مساله، جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده، پرسشنامه، مصاحبه، اندازه گیری، نمونه برداری و سایر فنون تحقیقات می باشد، و از این طریق در مورد اعتبار فرضیه ها، تشخیص تغییرات یا درستی و صحت شرایط و موقعیت‌ها اطمینان حاصل می‌شود (صفوی، ۲۸۰).
فضای آزاد و بدون سقف، بهترین آزمایشگاه طبیعی برای دانش آموزان است. به طور کلی، گردش علمی می‌تواند شامل دیدار از یک شهر، موزه، نمایشگاه، کارخانه، مزرعه و… باشد.
در این روش، معلم با بردن فراگیران به جاهایی نظیر پارک، موزه و باغ وحش آنان را با مفاهیم واقعی و عینی اهداف یادگیری مطرح شده در مدرسه و کلاس آشنا می سازد(قورچیان و دیگران؛ ۶۷).
گردش علمی حتماً دیدار از نقاط دور دست نیست، بلکه مشاهده محیط اطراف دانش آموز که امکان کسب تجارب آموزشی را فراهم می کند نیز می تواند گردش علمی محسوب شود.
انواع گردش علمی:
گردش علمی را از نظر زمان می توان به چهار نوع تقسیم کرد:
۱-گردش علمی کوتاه مدت و سریع: در این نوع گردش علمی؛ یک یا دو نفر از دانش آموزان در طول ساعت تدریس برای کسب تجربه ای خارج از کلاس انتخاب می شوند، مانند: تعیین درجه برودت هوا و یا اندازه گیری مساحت باغچه مدرسه و چند نفر از دانش آموزان با در دست داشتن دماسنج، متر، دفتر و کاغذ و سایر ملزومات برای یافتن پاسخ به حیاط مدرسه رجوع می‌کنند. اگر چه این عمل ممکن است بیش از چند دقیقه طول نکشد، اما به دلیل اینکه این کار، محیط کلاس را با محیط خارج از کلاس پیوند داده است، گردش علمی محسوب می‌شود.
۲-گردش علمی یک یا دو ساعتی: با دادن یک طرح کلی می توان از دقایق یک جلسه تدریس در خارج از کلاس استفاده کرد و تحقیقات اثر بخشی را در محیط مدرسه و یا در اطراف آن انجام داد. مثلاً با بردن دانش آموزان به حیاط مدرسه و یا مکان‌های نزدیک آموزشگاه به مطالعه و بررسی مسایل گوناگون پرداخت به عنوان مثال با کمک ساعت عقربه دار و خورشید شمال و جنوب موقعیت خویش را تعیین کنند.
۳-گردش علمی روزانه: این نوع گردش علمی، شامل موضوعاتی مانند بازدید از یک نمایشگاه، کارخانه و غیره است و چون محیط مدرسه با محیط زندگی واقعی دانش آموزان پیوند می دهد. برای آنها بسیار مفید است؛ اما ممکن است در برنامه رسمی مدرسه اختلال ایجاد کند، لذا توصیه می شود این نوع گردش علمی در روزهای تعطیل انجام گیرد.
۴-گردش علمی هفتگی: بازدید از مکان های تاریخی و یا مذهبی، پدیده های زمین شناسی، پدیده های جغرافیایی، مناطق جنگی و… به تناسب ، زمان های خاصی را نیاز دارد. از گردش علمی هفتگی معمولاً در دوره ابتدایی استفاده نمی شود، ولی فراگیران دوره های راهنمایی، دبیرستان و به ویژه دانشگاه ها به خوبی قابل استفاده هستند.
از روش گردش علمی هفتگی، فضلی خانی(۱۳۸۲) روش « اردوی آموزشی» نام برده است و از آن به عنوان یک روش موثر در به کارگیری آموخته های مدرسه ای و کاربست آن ها در محیط، رفتن به اردوی آموزشی است. زیرا امکان و موقعیت اردو، تجلی گاه اهداف پرورشی در تعلیم و تربیت است و در آن جاست که می‌توان به معنای واقعی، عمل کرد. در اردوهای آموزشی، فراگیران با زندگی واقعی روبه رو می شوند.
مراحل روش گردش علمی:
شعبانی(۱۳۸۲) گردش علمی از نظر برنامه ریزی به سه مرحله زیر تقسیم کرده است:
الف) فعالیت های قبل از رفتن به گردش علمی؛ آمادگی برای گردش علمی همانند آمادگی برای سایر فعالیت‌های آموزشی است، اما در هر گردش علمی مواردی وجود دارد که حتماً باید به آن توجه شود. برای بالا بردن کیفیت آموزشی گردش علمی و جلوگیری از بعضی موانع احتمالی باید در این مرحله اقدام های زیر به عمل آید:
– محلی که برای گردش علمی در نظر گرفته شده است، قبلاً مورد بازدید قرار گیرد و با افراد مسوول آن محل صحبت شود.
– موضوع گردش علمی باید با مدیر آموزشگاه در میان گذاشت و موافقت او اخذ شود.
– اجازه کتبی از اداره مربوط و اولیای دانش آموزان گرفته شود.
– هدف گردش علمی دقیقاً مشخص شود.
– قبل از شروع بازدید، ساعت و تاریخ بازدید دقیقاً به مسئولان محل مورد بازدید اعلام شود.
– در مورد تهیه وسیله حمل و نقل و بودجه گردش علمی با همکاری مدرسه و اولیای فراگیران اقدام لازم به عمل آید.
– سوالات و نقشه ای که دانش آموزان در ضمن گردش علمی باید پاسخ دهند تهیه، تنظیم و طراحی و تکثیر گردند.
– وظایف هر یک از دانش آموزان در جمع آوری اطلاعات و مدارک برای تهیه گزارش معین شود.
– طرز رفتار شاگردان هنگام بازدید، به ویژه رعایت نکات ایمنی گوشزد شود.
– نوع لباس و وسایلی که برای گردش علمی لازم و ضروری است معین و مشخص شود.
ب) فعالیت های ضمن گردش علمی: از هنگام حرکت برای گردش علمی، معلم باید نوع برخورد دانش آموزان و فعالیت های آ نان را کاملاً زیر نظر گرفته و هدایت کند. او باید برای مطالعه مناطقی که از آن‌جا خواهند گذشت برنامه هایی در نظر بگیرد، مثلاً می تواند در مورد موقعیت جغرافیایی، تاریخی و اجتماعی این نقاط در داخل اتوبوس یا وسیله نقلیه بحثی ترتیب دهد و این بحث را برای آگاهی و یادگیری بیشتر، شخصاً هدایت کند. و یا نقشه‌ای از مسیر ، طراحی و برخی از مکان‌ها را برای پاسخ‌گویی با علامت مشخص کند، تا دانش آموزان با دقت به پدیده‌های اطراف ، که در مسیر می‌بیند، توجه نموده و سوال مورد نظر معلم را پاسخ دهند . پس از رسیدن به محل و آشنایی با معلم راهنما، بدون هدر دادن زمان بازدید را آغاز و سعی کند که؛ بازدید را طبق برنامه زمانی پیش ببرد و جریان بازدید را به گونه ای هدایت کند که همه دانش آموزان در جمع آوری اطلاعات شرکت داشته باشند. باید توجه داشت که انجام همه فعالیت ها طبق برنامه پیش بینی شده بسیار مشکل است، زیرا ممکن است عوامل متعدد و مختلف روال طبیعی برنامه را به هم بزنند؛ به همین دلیل در همه حال انعطاف پذیری در اجرای برنامه را نباید از نظر دور داشت.
معلم در حین گردش علمی اطمینان از جمع‌آوری پاسخ ها، گردآوری مطالب و… حاصل نماید. و اگر سوال های جدیدی به نظر دانش آموزان رسید که قبلاً به آن فکر نکرده اند، زمانی برای پاسخ به این سوال ها در نظر گرفته شود.
ج) فعالیت های پس از گردش علمی: پس از گردش علمی، لازم است که دانش آموزان در کلاس، فعالیت های علمی متنوعی انجام دهند. این فعالیت ها می تواند با توجه به هدف، محدود و یا وسیع و گسترده باشد. در فعالیت‌های پس از گردش علمی یادگیری طبقه بندی و تثبیت می گردد. نتایج گردش علمی می تواند به صورت نثر، نظم، داستان و یا نمایشنامه و یا گزارش بازدید در کلاس ارایه گردد. نگارش خلاقانه آنچه اتفاق افتاده است معمولاً نشان دهنده موفقیت گردش علمی است.
گزارش نهایی گردش علمی، می تواند به صورت نوشته ای توسط معلم یا شاگردان در اختیار مدرسه گذاشته شود تا در آرشیو کتابخانه مدرسه نگهداری گردد

منابع
خورشیدی، عباس و شهاب الدین غندالی، محمد حسین فهرجی(۱۳۷۹). راهبردهای یادگیری و یاددهی در کلاس درس ( با عنایات به نگرش فراشناخت )، تهران: انتشارات کیا.
شعبانی، حسن.(۱۳۸۲) . مهارت های آموزشی: تهران: سمت
صفوی، امان ا… (۱۳۷۲) کلیات روش ها و فنون تدریس، تهران: معاصر.
فضلی خانی، منوچهر(۱۳۸۲) راهنمای عملی روش مشارکتی و فعال در فرآیند تدریس، تهران: آزمون نوین قورچیان، نادرقلی و دیگران(۱۳۷۷) نظریه های یادگیری و نظریه فراشناخت در فرآیند یاددهی-یادگیری. تهران : تربیت.