اثر بخشی چیست ؟ شاخص های اثر بخشی کدامند ؟

                                                                                                                              اثر بخشی

چیست ؟

      تدوین از : احمد عباسپور   yadgiri.blogfa.com

 در  پاییز سال ۱۳۸۴    تحقیقی انجام دادم  با عنوان بررسی میزان اثر بخشی برنامه تابستانی رادیو پارک  با نظارت جناب اقای دکتر نوغانی  به سفارش سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری مشهد مقدس  که نتایج آن در ۱۵۲ صفحه  تدوین گردید .  در بحث اثر بخشی  خلاصه ای  تدوین نمودم تا مدارس و مراکزی که به دنبال اثر بخشی برنامه های خود هستند از ان استفاده نمایند .

 

تلاش برای اثر بخشی وجه اشتراک اصلی همه ی برنامه های اجرایی است به گونه ای که اکثر تحقیقات انجام شده در حوزه ی سازمان و مدیریت .آگاهانه یا نا آگاهانه مستقیم و یا غیر مستقیم به آن پرداخته اند . ( هال ، ریچارد ، ۱۳۷۶)

واقعیت آن است که سازمان با فشارهای گوناگون با عوامل متعدد و محدود کننده هدفهای متناقضی رو برو بوده است که  به ناچار باید به همه ی آنها به نحو مطلوب و متناسبی پاسخ گوید . همچنین ملزم است چارچوب های زمانی متفاوتی را در نظر آورد . و با  عوامل داخلی و خارجی گسترده و غالبا متنوعی در ارتباط باشد . از اینرو پدیده اثر بخشی مفهوم گسترده ای به خود می گیرد و داراری ابعاد گوناگونی می شود .

کارآمدی و اثر بخش

لفظ کار آیی و کار آمدی را معادل آورده اند .همچنان که واژه ی اثر بخشی effectivenss   را با ثمر بخشی یکی دانسته اند . اگرچه بین این دو تفاوت قایل شدند و لی مطالعاتی که روی اثربخش و کارایی انجام شده است نشان می دهد که مرز کاملا روشن و دقیقی بین دو اصطلاح فوق وجود ندارد.

میر کمالی به نقل از اتزیونی  etzioni   اثر بخشی را  تحقق اهداف کارایی را میزان استفاده از منابع برای دستیابی به یک واحد از برونداد out put     تعریف می کند ( سید   محمد میر کمالی . ۱۳۷۵)

از جمله اولین کسانی که میان مفهوم اثر بخش و کارایی تفاوت قایل شده “بارنارد “را می توان نام برد .

او معتقد بود که اثر بخشی سیستم گراست و مربوط به تحقق اهداف سازمان می شود و کارایی فرد گراست و مربوط به احساس رضایت افراد از عضویت در سازمان مطبوعشان می گردد. ( محمد حسن پرداختچی . ۱۳۷۵)

پیتر دراکر   peter f.drucker   یکی از صاحبنظران مشهور مدیریت ، اثر بخشی را “کار درست انجام دادن” و کارایی را” کارها را درست انجام دادن “تعریف کرده است .

اثر بخشی یعنی انجام کارهای درست به  نحوی که بطور دقیق متناسب با هدف باشد و کارایی یعنی انجام درست کارها و توانایی به کارگیری حداقل منابع برای دست یابی به اهداف سازمانی

کارایی یعنی انجام دادن کارها به نحو شایسته یا مناسب و اثربخشی یعنی انجام دادن کارهای شایسته و مناسب ( حسن درویش . ۱۳۷۷)

اثر بخشی و کارایی مقوله گسترده ای است و به عوامل مختلف و متعدد درون سازمانی و برون سازمانی بستگی دارد . لذا تفکیک و مشخص کردن مرز بین کارایی واثر بخشی مشکل است .

با این حال ما بین دو واژه تفاوت قایل هستیم و اثر بخشی انجام کارهای درست یا نادرست انجام دادن است به نحوی که به تحقق اهداف بیانجامد و کارایی انجام درست کارها یا کارهارا درست انجام دادن است . کارایی توانایی به کارگیری حداقل منابع و امکانات در جهت نیل به مقاصد ( اهداف ) است .( دیوید. پارتول . ۱۹۹۴)

ملاک های کارایی و اثر بخشی

تحقیقات زیادی در باره ملاکهای کارایی و اثر بخشی وجود دارد که برای هریک از برنامه های اجرایی می توان برخی از این ملاک ها را مورد توجه و مطالعه قرار داد . هرچه سازمان و مدیریت و برنامه اجرایی بتواند به اهداف برسد اثر بخش است و اگر از منابع و امکانات کمتر استفاده کند کارآتر است و اگر در منابع صرفه جویی کند و به اهداف هم برسد . بهره ور است .

در ذیل با نگاهی به نظر صاحبنظران و تحقیقات انجام شده ملاک های اثر بخشی و کارایی آورده شده است .

۱-    رسیدن به اهداف

۲-    صرفه جویی در منابع

۳-    توجه به کیفیت

۴-    حداقل ضایعات

۵-    کمترین غیبت و تاخیر

۶-    حداقل حوادث و اتفاقات

۷-    رشد و ترقی

۸-    ترک خدمت

۹-    رضایت شغلی

۱۰-انگیزش

۱۱- روحیه

۱۲- نظارت

۱۳- هماهنگی

۱۴- انعطاف پذیری

۱۵- هدف گزینی

۱۶- برنامه ریزی

۱۷- مهارت های ارتباطی

۱۸- درونی شدن اهداف

۱۹- آمادگی

۲۰- حداقل جابجایی و ترک خدمت

۲۱- حداکثر تولید

۲۲- رضایت مشتری

۲۳- فقدان تنش

۲۴-  ارتباط باز

۲۵- حفظ و نگهداری کارکنان

۲۶- انطباق پذیری

۲۷- کنترل محیط

۲۸- شفاف عمل کردت

۲۹- آزادی عمل

۳۰- وضوح اهداف

۳۱- حذب منابع ( مالی و انسانی )

۳۲- جو سازمانی

۳۲- استفاده بهیته از زمان

۳۳- تاکید برکار گکروهی

۳۴- مثبت نگری

۳۵- بهره برداری از محیط

       ۳۶- ثبات

       ۳۷- مشارکت

      ۳۸- تاکید بر آموزش

       ۳۹- اعتماد یه همکاران

       ۴۰- قانون محوری

       ۴۱- خدامحوری

      ۴۲- تاکید برعمل

 

 ا لگویی برای اثر بخشی

اثر بخشی برنامه های اجرایی چند بعدی است . سر جیوانی ( (sergiovanni و همکارانش ( ۱۹۹۲) با توجه به گستردگی اثر بخشی با مبنا قرار دادن حوزه های اصلی فعالییت ، الگوی جامعی برای اثر بخشی ارایه کرده اند .

در یک سطح پایه ای،  سازمانهادرگیر فعالیت های اساسی مشابهی هستند که بیانگر الزامات بقا و رشد سیستم های مذکور هستند . این فعالیت ها عبارتند از :

۱-    دستیابی به اهداف سازمانی

۲-    حفظ الگوی فرهنگی

۳-    حفظ یکپارچگی سیستم سازمانی و انطباق با نیروهای موجود در محیط بیرونی

اثر بخشی و موفقیت هر برنامه مستلزم اعمال کارکردهای مدیریتی بر این فعالیت هاست . یک کارکرد ممکن است شامل برنامه ریزی . سازماندهی . کنترل . هماهنگی . ارتباطات و … شود که این فعالیت ها را به سمت نتایج مورد نظر جهت می دهد . در اینجا هر یک از فعالیت های اساسی را توضیح می دهیم .

۱- دستیابی به هدف

  دستیابی به هدف بیانگر مسئولیت های اداری است یعنی تعریف اهداف . بسیج منابع  برای دستیابی به آنهاست . در این حوزه به خاطر خاصیت مشاهده پذیری که از ان برخوردار است . امکان تشخیص عدم اثر بخشی نتایج بسیار بیشتر از تشخیص کاستی ها در حوزه های دیگر است . از این رو یک ملاک عمومی محسوب می شود .

۲- حفظ الگوی فرهنگی

حفظ الگوی فرهنگی به محافظت و پرورش سنت ها و هنچارهای فرهنگی اجتماع مربوط می شود . الگوهای فرهنگی در قالب مقررات و ضوابط رسمی یا غیر رسمی . انتظارات . هنجارها و مفروظات و باورهای مقبول و مورد نظر را برای افراد مشخص می کند .

۳–یکپارچگی درونی

حوزه ی دیگر فعالیت های اساسی “حفظ یکپارچگی درونی” است . حفظ انسجام درونی مستلزم هماهنگی و اتحاد تیم های کاری در یک هویت واحد و ایجاد احساسی از هویت و وفاداری برنامه در میان عوامل اجرایی و شرکت کنندگان و فراهم آوردن احساسی از رضایت و خوب بودن بر آنهاست .

 

۴- انطباق با محیط های بیرونی

چهارمین حوزه ی فعالیت های اساسی نیاز به انطباق با محیط های بیرونی است . می توان انتظار داشت برنامه های اجرایی در پاسخ به ویژگی های موقعیتی منحصر به فردشان بر الگوی متفاوتی از فعالیت های اساسی تاکید ورزند اما فعالیت مذکور باید تا اندازه ای پیش بینی و انجام شوند. در واقع تاکید بیش از حد بر یک حوزه غالبا می تواند حوزه های دیگر را به خطر اندازد .

جدول زیر برخی معیارهاو تعاریف عملیاتی آنها را بیان می کند . این معیارها هم نشان دهنده مفهوم و گستره اثر بخشی و راهنمای ارتقای سطح آنها هستند و هم زمینه را برای ارزشیابی میزان اثر بخشی برنامه فراهم می آورند.

 

 

 

فهرست منابع

بختیاری . ابوالفضل . وبژگی های مدیر و مدرسه ی کارا و اثر بخش . فصلنامه تعلیم و تربیت . شماره ۳۲ زمستان ۸۱

 پرداختچی . محمد حسن . نقش نظارت و راهنمایی آموزشی در بهبود کیفیت آموزش عمومی . فصلنامه تعلیم و تربیت شماره ۴۷ پاییز ۱۳۷۵

جان لاکت . مدیریت اثر بخش . اثر بخش ترین مدیر در کار خود باشید . ترجمه سید امین الله علوی . تهران . مرکز آموزش مدیریت دولتی .۱۳۷۲

درویش . حسن . روشهای سنجش اثر بخشی در سازمانها و بنگاههای اقتصادی . ماهنامه فرهنگ و تعاون  شماره ۷ شهریور ۱۳۷۷

میرکمالی . سید محمد . مشارکت در تصمیم گیری در امور آموزشی و همبستگی آن با اثر بخشی و کارایی سازمانهای آموزشی . فصلنامه تعلیم و تربیت . شماره ۴۷ پاییز ۱۳۷۵

هال . ریچارد اچ . سازمان . ترجمه پارسیان و اعرابی . دفتر پژوهشهای فرهنگی . تهران . ۱۳۷۶

مجموعه مقالات شیوه های عملی ارتقای بهره وری نیروی انسانی . تهران . مرکز آموزش مدیریت دولتی . ۱۳۷۵

Divid. M. bartol,management.newyourk.1994

Sergiovanni,burlingume,ciimbsand Thurston,educational governance and administration,allyn and bacon.usa,199

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

X