استفاده صحیح از اوقات فراغت
نویسنده: سید حمید رضا رئیس السادات ۲ شهریور ۱۳۹۴ چاپپست الکترونیکی
- منتشرشده در مقالهها
- خواندن ۲۸۶۱ بازدید
اوقات فراغت یعنی گذراندن وقت برای فعالیت خاص و با هدف خاص. فراغت یعنی وقت آزادی که فرد به فعالیت خاصی مشغول نیست. معمولاً چون کار اهمیت دارد، برای آن برنامه ریزی می شود. ولی به اوقات فراغت توجهی نمی شود و برنامه ای برای چگونه گذراندن آن در نظر گرفته نمی شود.
اوقات فراغت تربیت غیررسمی نوجوانان تلقی می شود. تحقیقات نشان می دهد که میان انواع تربیت، تربیت غیررسمی و زمینه های اجتماعی- فرهنگی بیش از محیط ها و عوامل تربیت رسمی در تغییر رفتار مؤثر است. بنابراین اگر تربیت غیررسمی در زمینه هایی صورت گیرد که مورد علاقه و رغبت افراد است و با ظرفیت های روانشناختی و زمینه های اجتماعی- فرهنگی آنان هماهنگی داشته باشد، تأثیرات مثبت بیشتری بر رشد آنان خواهد گذاشت. فعالیت های غیررسمی و مورد علاقه نوجوانان که معمولاً آزادانه انتخاب می شود، تأثیر غیرقابل انکاری در جوانب مختلف رشد آنان به جای می گذارد.
.همانطور که گفته شد فراغت در لغت به معنی آسودگی است و معمولاً در مقابل کار، انجام امور روزمره و اشتغالاتى که موجب خستگى مىشود به کار مىرود. در زمان فراغت معمولاً افراد به علایق و سرگرمىهاى خود مىپردازند و این امر موجب تقویت بهداشت روانى آنها مىگردد. چگونگى گذراندن اوقات فراغت تا حدود زیادى مىتواند نشانگر ویژگىهاى فکرى فرد و نیز ویژگىهاى فرهنگى جامعهاى باشد که فرد در آن زندگى کند.
کودکان تا قبل از سن مدرسه اوقات خود را بهطور آزاد مىگذرانند و فعالیتهاى آنها براساس بازىها و سرگرمىهاى روزمره آنها مىگذرد. ولى با ورود آنها به مدرسه باید خود را بر طبق برنامهریزىهاى تعیینشدهٔ روزانه مستمر وفق دهند و از یک نظام خاص تبعیت نمایند. بنابراین انجام این فعالیتها به حساب وظایف آنها مىآید و فعالیتهائى که در ساعاتى غیر از ساعات انجام وظایف و یا در روزهای تعطیل و بخصوص در تابستان به آنها پرداخته مىشود علایق و سرگرمىهاى آنها محسوب مىشود که البته برنامه ریزی مناسب جهت استفاده صحیح از این زمانهای فراغت باعث رشد و شکوفایی فکری و شخصیتی جوانان خواهد شد.این اوقات در بهداشت روانی اشخاص سهم بسزایی دارد به طوری که شخص تمایل دارد در اوقاتى که از کار اجبارى و وظیفهاى فارغ مىشود به نوعى به تفریح و یا سرگرمى بپردازد. این تمایل جزء نیازهاى انسان محسوب مىشود چگونگى گذارندن اوقات فراغت در هر جامعه به عوامل متعددى بستگى دارد که باید به فرهنگ، امکانات مالى فردى و اجتماعى بهعنوان دو عامل مهم اشاره نمود. امروزه روانشناسان عقیده دارند که تفریح و سرگرمى نقش مهمى در پرورش قواى جسمانی، فکری، اخلاقى و رفتارى افراد دارد و چنانچه از این اوقات بهخوبى و به طرز صحیح استفاده شود در پیشگیرى از انحرافات و کجروىها مىتواند بهنحو چشمگیرى مؤثر باشد. در اوقات فراغت باید افراد فرصتهائى داشته باشند تا هدفهاى مشخص و معینى را دنبال نمایند و به رشد همهجانبهٔ شخصیت خود بپردازند چنانچه نوجوانان اوقات فراغت خود را صرف فعالیتهاى غیرموجه و مضر نمایند نه تنها کمکى به بهداشت روانى آنها نمىشود بلکه خود زمینهٔ بروز انحراف خواهد بود.
اوقات فراغت زمانی است که کودک باید آزادانه به انجام فعالیتهای مورد علاقه خود بپردازد. تنظیم زمان و فراهم کردن اوقات فراغت برای کودکان بهعهده بزرگسالان است.
همه ما فصل تابستان را فصل تعطیلی مدارس می دانیم در حالیکه امام خمینی (ره) با یک جمله کوتاه اما زیبا به تعطیلی مدارس معنا بخشیده و فرموده:« مدارس تعطیل می شود اما تعلیم و تربیت هرگز تعطیل نمی شود.» با تکیه بر این کلام پرمعنا باید برای ایام تابستان کودکانمان برنامه ریزی صحیح و درست داشته باشیم. برای برنامه ریزی صحیح در اوقات فراغت باید به سه محور ( نیازها، اولویتها و امکانات موجود) دقت بیشتری شود.
در یک برنامهریزى دقیق براى اوقات فراغت باید به نقش نیازها توجه نمائیم. آنچه که در برنامه اوقات فراغت آورده مىشود باید جوابگوى نیاز طبیعى و معمولى نوجوان باشد و او را از مسیر طبیعى زندگى منحرف نسازد.
همچنین در برنامهریزى اوقات فراغت، اولویتها باید مورد توجه قرار گیرد. نیازها براساس درجه اهمیت آنها برآورده شوند. اگر در خانوادهاى نیازهاى اولیه و اساسى نوجوان از قبیل خوراک و پوشاک هنوز برآورده نشده است درست بهنظر نمىرسد که هزینه زیادى صرف خریدن دوربین فیلمبردارى شود و یا اگر نوجوانى نیاز به کلاسهاى کمکآموزشى دارد و از لحاظ درسى لازم است که زمانى را به غیر از ساعات موظف خود به درس خواندن بپردازد درست آن است که اولویت اول به این مهم، اختصاص یابد و وقت کمترى را صرف تماشاى سریالهاى تلویزیونى نماید.
در هر صورت، باید به این نکته توجه داشته باشیم که حتماً فعالیتهاى مناسب و مفرح را در اوقات فراغتى هرچند کوتاه، در برنامه زندگى خود لحاظ نمایند و در اوقات فراغت به کیفیت تأثیرپذیرى فعالیت بر بهداشت روانى توجه داشته باشیم.
از طرفی در برنامهریزى اوقات فراغت، باید از امکانات موجود استفادهٔ بهینه را به عمل آورد. هر نوجوانى و یا هر خانوادهاى در برنامهریزى اوقات فراغت، چنانچه امکانات موجود را در نظر نگیرد و بخواهد به بلند پروازىهاى جاهطلبانه جامه عمل بپوشاند در واقع به بروز توقعات نابهجا کمک کرده است.
اما این بدان معنى نیست که والدین توجهى به اوقات فراغت و خواستههاى معقول فرزندان خود نداشته باشند بلکه همانطورى که قبلاً اشاره شد بهتر است والدین سرگرمى را جزء نیازهاى فرزندان تلقى نموده، برنامهریزىهاى شایستهاى در این زمینه انجام دهند
پیشنهاداتی جهت استفاده بهتر از اوقت فراغت
برنامه ریزی برای اوقات فراغت همانند برنامه ریزی هایی که در زمینه های دیگر صورت می پذیرد نوعی فرایند هدف دار است.به طور کلی و عامیانه جهت پوشش دادن مناسب اوقات فراغت بخصوص در فصل تابستان برنامه ریزی انجام شده بیشتر به صورت زیر هدف گزاری می شود.
۱-مطالعه و استفاده از کلاسهای تابستانی
به والدین توصیه می شود در این فصل بیشتر از کلاسهای فرهنگی و آموزشی از جمله کلاسهای قرآن، کلاسهای هنری و حرفه ای، زبان انگلیسی، کامپیوتر و ……استفاده شود. البته باید دقت شود جهت پر کردن اوقات فراغت بچه ها نباید آنها را با اصرار به کلاس فرستاد، بلکه میتوان از خودشان پرسید که چه چیزی خستگیشان را برطرف میکند و آنها را به سمت کارهای مورد علاقهشان سوق میدهد.
۲-استفاده از وسایل ارتباط جمعی
یکی از ابزارهای بسیار مهم و تاثیر گزار در شخصیت و بهداشت روانی جوانان وسایل ارتباط جمعی به خصوص تلویزیون می باشد.
سینما، رادیو و تلویزیون یکى از متداولترین سرگرمىهاى نوجوانان مىباشند. در دسترس بودن آنها باعث مىشود که نوجوانان بتوانند در زمانهاى مختلف و در موقعیتهاى مختلف از آن استفاده نمایند. چه در موقع تنهائى و بیکارى و چه زمانى که با دوستان خود هستند. بهطورکلى مىتوان گفت که فیلمهاى حادثهجوئی، قهرمانى و جنگى بیشتر مورد توجه پسران و فیلمهاى خانوادگى و احساسى بیشتر مورد توجه دختران است از آنجا که موضوعات فیلمها و نقش و رفتار بازیگران فیلمها نوجوانان را تحت تأثیر قرار مىدهد و نوجوانان با شخصیتهاى موردنظر خود که از طریق فیلم مىبینند همانندسازى نموده، حرکات و رفتار و حتى لباس پوشیدن آنها را مورد تقلید قرار مىدهند، بهتر است انتخاب فیلمها با مشورت و همفکرى والدین و بزرگسالان با تجربه و دلسوز انجام پذیرد گفتنى است که سینما و تلویزیون را نباید صرفاً نوعى سرگرمى و تفریح براى نوجوانان تلقى نمود بلکه کاملاً به کلاس درس تعلیم و تربیت شباهت دارد. بعضى از فیلمهاى سازنده به دلیل اینکه درک مطلب را به عهده بیننده مىگذارد قدرت تفکر و دقت و داورى تماشاگر را مىتواند بالا ببرد و به حل دشوارىها و مشکلاتى روانی-اجتماعى افراد کمک نماید
امروزه متخصصان، بر این عقیده هستند که سینما و تلویزیون اگر وقت زیادى را از نوجوانان نگیرند و باعث عقبافتادگى تحصیلى در آنها نشوند مىتوانند مفید واقع گردند. مگر اینکه فیلمهاى مبتذل و غیر مجاز که آن هم خوشبختانه در سینماهاى عمومى ایران نشان داده نمىشوند. این مهم بهعهده خانوادهها است که در منزل فیلمهاى مبتذل را که باعث انحطاط فکرى و شخصیتى نوجوانان مىشود به معرض نمایش نگذارند و این اعتقاد را داشته باشند که نوجوانان گاهى با قهرمانان داستانها و فیلمها همانندسازى مىنمایند و علاقهمند هستند که صحنههاى فیلم را خود آنها تجربه نموده، تکرار نمایند.
مجلات و نشریات نیز تأثیر بهسزائى در تفکر و نگرش افراد دارند و چنانچه از محتواى مفید و مورد علاقه نوجوانان برخوردار باشند مىتوانند اوقات فراغت آنها را بهنحو مناسبى پر نموده، بر وضعیت سلامت روانى آنها تأثیر بگذارند
۳-ورزش و تفریحات سالم
یکی از روش هایی که میتواند اوقات فراغت افراد جامعه را زیر پوشش قرار داده و بسیاری از ضعف ها و کمبودهای جسمانی و روانی را رفع و درمان کند، ورزش و تفریحات سالم است .کودکان برای رشد خود به تحرک و بازی نیاز دارند. تحرک رمز سلامت کودکان است. بازیهای پرتحرک سبب تخلیه هیجانی و در نتیجه آرامش کودکان میشود.
تربیت بدنی و ورزش گذشته از جبران ضعف ها و حفظ تندرستی افراد، آنان را برای زندگی، تلاش و اهداف مشترک آماده میسازد. این امر در ایجاد هماهنگی حرکت مشارکت نموده و به پیشگیری و تنظیم اضطراب و افسردگی کمک میکند.
* پرداختن به فعالیت بدنی هدایت شده میتواند باعث پرورش سایر رفتارهای بهداشتی مثل پرهیز از سیگار، مواد مخدر و رفتارهای خشونتبار گردد و نیز کودکانی که فعالیت بدنی بیشتری دارند نتایج تحصیلی بالاتری نیز کسب کردهاند..
۴-سیر و سیاحت
خداوند در قرآن کریم، انسانها را دعوت میکند که در زمین به سیر و سفر بپردازند تا هم از سرنوشت و سرگذشت پیشینیان عبرت بگیرند و هم از زیباییهای آفرینش بهره ببرند. سفر و دیدن مناظر زیبا، در نشاط روحی و سلامت جسمانی و از بین رفتن کسالت بهشدت مؤثر است. رسول گرامی اسلام میفرماید: «مسافرت کنید تا سالم بمانید.»
چند راهکارخوب برای ثمر بخشی ایام فراغت تابستان
۱- قبل از هر چیز تلاشتان بر آن باشد که تابستان ایامی خوش و به یادماندنی برای فرزندانتان باشد
۲-طوری برنامه ریزی کنید که حداقل یک یا دو سفر کوتاه مدت با کودکانتان داشته باشید
۳- از فرزندانتان نظرخواهی کنید که در ایام تابستان چه کلاسها و دوره های آموزشی را بیشتر دوست دارد
۴- سعی کنید شرکت و گذراندن کلاسها و دوره های آموزشی تابستانه برای کودکانتان لذت بخش و همراه با اشتیاق باشد. به والدین توصیه می گردد
هیچگاه نام دوره های تابستانه را کلاس نگذارید، بهتر است آنها را فعالیتهای تابستانه یا اردوهای یادگیری و… بگذارید
۵-توصیه می گردد هر فعالیت ورزشی را که فرزندتان دوست دارد، انجام دهد. اگر در روستاها زندگی می کنید نقش بازیهای محلی و سنتی را در تخلیه و تعادل انرژی زاید کودکتان از یاد نبرید
۶-اگر کودکانتان در ایام تابستان به یک فعالیت هنری و شغلی پرداخته است به منظور تقویت انگیزه و استمرار در فعالیت سعی کنید محصولات فعالیت او را بخرید و به افراد فامیل نزدیک هم توصیه کنید که این کار را بکنند.
۷-طوری محیط و موقعیت را برای کودکانتان آماده نمائید که کتابهایی را که برای آنها خریداری نموده اید و تاکنون موفق به خواندن آنها نشده اند، تابستان بهترین زمان مطالعه اینگونه کتابها می باشد
۸-هرگز به علت مشکلات اقتصادی و مالی خویش، فرزندانتان را (به ویژه کودکان زیر ۱۲ سال) را به منظور حرفه آموزی در کارخانجات و کارگاههای غیر بهداشتی نگمارید و یا آنها را به کارهای سخت وادار نکنید چرا که زیانش بیشتر از مقدار درآمد حاصل از این نوع کارها می باشد
۹-به والدین توصیه می شود که به منظور آشنایی کودکان با انواع مشاغل و یادگیری غیرمستقیم آداب فروشندگی یا همکاری و تعامل در محیط کار هر چند مدت فرزندانتان را به محل کار ببرید البته در این مورد حفظ موارد امنیتی و بهداشتی و اخلاقی باید مورد توجه قرار گیرد
۱۰- به فرزندان بیاموزید در انجام کارهای منزل و بیرون از آن مشارکت داشته باشند تا حس مسئولیت پذیری در آنها تقویت شود.
۱۱-دقت کنید که ایام تابستان زمان بسیار مهم و تاثیر گزاری جهت تعلیم دادن جوانان به آداب و روش زندگی اسلامی ایرانی می باشد
در پایان لازم به ذکر است که پدر و مادر و مربیان الگوهای اصلی یادگیری کودکان به شمار می روند اگر آنان در خانواده و مراکز آموزشی فعالیتهای مناسبی برای اوقاعت فراغت خود داشته باشند کودکان نیز از آن ها میآموزند پس الگوی شایستهای برای آنان باشیم.
دبیرستان پیام غدیر ناحیه ۴ مشهد مقدس http://payameghdir.ir