بررسی ارزش های دفاع مقدس در کتاب آمادگی دفاعی پایه نهم دوره اول متوسطه – تدوین از : احمد عباس پور

بررسی ارزش های دفاع مقدس در کتاب آمادگی دفاعی پایه نهم دوره اول متوسطه

احمد عباس پور

کارشناس ارشد برنامه ریزی درسی ، دبیرستان پیام غدیر ،ناحیه ۴ مشهد مقدس ، خراسان رضوی

Aabbaspoor2003@yahoo.com

 تیر ماه ۱۳۹۸

چکیده

 

      کتابهای درسی به عنوان یکی از اصلی ترین ابزارهای آموزشی در نظام آموزش و پرورش کشور و یکی از جایگاههای اصلی ارائه ی ارزش هاست . زیرا جامعه اسلامی ایران نیازمند پرورش نسلی است که ارزش های دینی و ملی و دفاع مقدس با توجه به اهمیت هریک از آنها در جامعه ی ما و در فرزندان و نسل های آینده درونی شوند ..

 

مقدمه

                                دفاع مقدس هشت ساله ملت ایران دارای شان و قدری است که باید جایگاهی مناسب در فرهنگ و تاریخ کشور داشته باشد . درک این جایگاه رفیع و ماندگار ساختن آن برای آیندگان ، رسالت سنگین ادبیات معاصر  است . ادبیات دفاع مقدس آینه هویت ملی و دینی ایرانیان است . بدین خاطر همه صاحب نظران اذعان دارند که درج آثار دفاع مقدس در کتابهای درسی ضروری است .( سهراب فاضل ، ۱۳۸۵ )

بی شک از ویژگی های مهم هر کشور ، ارزش های آن می باشد و تعلیم و تربیت افراد ناشی از درونی شدن ارزش های جامعه طی دوره رشد و در خلال بستر ها و ابزارهای ارزش آفرین است .

کتابهای درسی به عنوان یکی ازز اصلی ترین ابزارهای آموزشی در نظام آموزش و پرورش کشور و یکی از جایگاههای اصلی ارائه ی ارزش هاست . زیرا جامعه اسلامی ایران نیازمند پرورش نسلی است که ارزش های دینی و ملی و دفاع مقدس با توجه به اهمیت هریک از آنها در جامعه ی ما و در فرزندان و نسل های آینده درونی شوند ..

برکسی پوشیده نیست که ارزش های دفاع مقدس از ارزش های مهم ملت ایران است . زیرا ادبیات دفاع مقدس ضامن استقلال کشور و سر بلندی ملت ایران می باشد و پرداختن بدان ارزشمند و قابل تقدیر است .

امروز جاودان نمودن راه و رسم مجاهدان راه خدا و ارزش های دفاع مقدس و تاریخ غرور افرین هشت سال دفاع ملت سر افراز ایران ضرورت  دارد .

بیان مساله

یکی  از اساسی ترین کارکردهای آموزش و پرورش جامعه پذیری و درونی سازی ارزشهای اجتماعی است . اگر چه جامعه پذیری در مدارس تنها از راه آثار مکتوب انجام نمی شود اما می توان گفت که کتابهای درسی مهم ترین منبع جامعه پذیری ارزشهای مورد نظر است .

جامعه پذیری دارای منابع متعددی چون خانواده و رسانه ها و مدرسه است . در این راستا مدرسه نهادی است که ارزشها را با ابزارهای مختلف از جمله کتابهای درسی در فراگیران درونی می کند .

محتوای کتب درسی ، ارزش های جامعه را می نمایاند و می تواند در قلب هدف های آموزش و پرورش ، نظام ارزشی و معیارهای مطلوب و رفتاری جامعه را به دانش آموزان آموزش دهد .

ارش های دفاع مقدس از ارزش های مهم ملت ایران است و درک این موضوع یعنی اهمیت خاص ارزش های دفاع مقدس کاری دشوار نیست و یکی از راههای حفظ و نشر ارزشهای دفاع مقدس درج آن در کتابهای درسی است .

تحلیل محتوای کتاب آمادگی دفاعی پایه نهم دوره اول متوسطه مورد توجه این نوشتار است . کتاب آمادگی دفاعی پایه نهم  دوره اول متوسطه چاپ سوم سال ۱۳۹۶ توسط سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش توسط جمعی از کارشناسان با همکاری سازمان بسیج دانش آموزی و پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس توسط شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران برای دانش آموزان کشور انتشار یافته است .

کتاب آمادگی دفاعی پایه نهم دارای دوازده درس پیرامون مطالب زیر است .

امنیت و تهدید /تهاجم و دفاع / انقلاب اسلامی / بسیج / دوران دفاع مقدس / مردان مبارز و زنان قهرمان / پدافند غیر عامل / جنگ نرم / نظام جمع / امادگی در برابر زلزله / ایمنی در برابر زلزله / در زمان وقوع و بعد از زلزله چه باید کرد ؟

از مجموع دوازده درس کتاب آمادگی دفاعی پایه نهم هشت درس آن به بیان ارزش های دفاع مقدس پرداخته است .

جدول شماره یک – تعداد صفحه های کتب آمادگی دفاعی پایه نهم متوسطه اول

 

ادبیات تحقیق

اثر بخشی ارزش های دفاع مقدس و تعلیم و تربیت دانش اموزان توسط برخی از پژوهش ها ی علمی و آموزشی گزارش شده است . بررسی رابطه ارزش های دفاع مقدس و تعلیم و تربیت دانش آموزان ( تکلوی ، ۱۳۹۳)

اهمییت نگرش پیرامون ارزش های دفاع مقدس ( بهرامی ، ۱۳۹۴)

ارزش های دفاع مقدس و مسایل مرتبط ( بابایی ،۱۳۹۳)

مساله ارزش های دفاع مقدس در علوم تربیتی ( جلالی ، ۱۳۹۶)

تحلیل تعلیم و تربیت دانش آموزان و رابطه با ارزش های دفاع مقدس ( جعفری ،۱۳۹۵)

تحلیل مساله ارزش های دفاع مقدس ( رشیدی ،۱۳۹۶)

جامعه پذیری و درونی سازی ارزش های دفاع مقدس ( سهراب فاضل ،۱۳۸۵)

بررسی از وضعیت پایان نامه های ثبت شده در پایگاه اطلاعات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران ، نشان می دهد که در فاصله سال های ۶۲ تا ۹۷ دانشگاهیان و پژوهشگران کشور بیش از ۲۸۵۰ مدرک علمی شامل پایان نامه و رساله و پیشنهاده در باره موضوعات مختلف دفاع مقدس تهیه و از آن دفاع کرده و به ثبت رسانده اند ۱.

در گزارش وضعیت ثبت پایان نامه ها و مدارک علمی در حدود ۲۵ کلید واژه مورد بررسی قرار گرفته است .

جنگ ایران و عراق / دفاع مقدس / جنگ تحمیلی / ایثارگران / رزمندگان / ازاد سازی خرمشهر / قطعنامه ۵۹۸/ جنگ هشت ساله / شهدای دفاع مقدس / شهدای گمنام / عملیات بیت المقدس / عملیات مرصاد / عملیات والفجر / عملیات فتح المبین / عملیات ثامن الائمه / عملیات طریق القدس / عملیات خیبر / عملیات کربلا ی ۱ تا ۱۰ / عملیات های دریایی دفاع مقدس / عملیات های هوایی دفاع مقدس / عملیات های نظامی دفاع مقدس / حمله شیمیایی عراق / بمباران حلبچه / بمباران شیمیایی سردشت / فرماندهان دفاع مقدس / معاهده اروند رود

عناوین پژوهش های دیگری در ارتباط با ارزش های دفاع مقدس به شرح زیر صورت گرفته است .

بازتاب ارزش های دفاع مقدس در داستانهای کوتاه / تحلیل جغرافیایی نقش ارزش های دفاع مقدس در همگرایی قومی / نقش زنان در دفاع مقدس / تبیین مولفه های انگیزشی اسلامی در دفاع مقدس / بازنمایی بصری انسان در پوسترهای جنگ / بررسی کار و فراغت و آسیب های اجتماعی مهاجرین جنگی / بررسی عناصر نمادین در نقاشی دوران جنگ / بررسی و تحلیل عناصر ضد جنگ در داستانهای دفاع مقدس / بررسی حقوق ایثارگران در قوانین موضوعه جمهوری اسلامی ایران / بررسی و تبیین مبانی معرفتی و سیره تربیتی فرماندهان شهید دفاع مقدس / بررسی سیتوژنتیک و هماتولوژیک مصدومین شیمیایی در معرض قرار گرفته با گاز خردل / ایالات متحده و جنگ ایران و عراق و…..

در فرهنگ معین ارزش به معنای بها ،ارز ،قیمت ،ارج ،قدر ،برازندگی ، شایستگی ، زیبندگی ،قابلیت ،استحقاق ، اعتبار یک سند  آمده است . در فرهنگ علوم اجتماعی به منزله یکی از واژه هایی که غنی ترین و پیچیده ترین و مشکل ترین معنی ها را دارد تعریف شده است .

ارزش ها از نظر تنوع و حوزه معرفتی شناختی به گونه های مختلفی تقسیم می شوند که مهمترین ان ها ارزش های اقتصادی و اجتماعی و اخلاقی و دینی و فرهنگی و سیاسی است .

به طور  کلی هنگامی که گفته می شود واقعیتی ارزشمند است منظور این است که آن واقعیت هدف مطلوبی را در سطح فردی یا اجتماعی تحقق می بخشد . در باره ارش های دفاع مقدس باید  به مجموعه ای از هنجارها ی رفتاری رزمندگان اشاره کرد که ضمن مشخص کردن هویت اجتماعی و دینی و اخلاقی آن ها در برگیرنده ارزش ها و ارمان های آنهاست .

زمینه های بروز ارزشهای دفاع مقدس

در شکل گیری ارزش های دفاع مقدس عوامل متعددی موثر بودند که به شرح زیر است .

۱-      عامل زمان و مکان

تهاجم نظامی عراق به جمهوری اسلامی و تعرض به امنیت ملی زمینه ای فراهم کرد که در ان نیروهای انقلابی بزرگ ترین جانفشانی و ایثار و گذشت را برای دفع خطر دشمن از خود نشان دادند .

مردم با دشمن رفتارهای خاصی را نشان دادند که می توان آن را به واژه هایی مانند مقاومت ، ایستادگی ، شجاعت ، حمله به دشمن ، تحمل سختی و مشقت و از خود گذشتگی ،ترجیح مصلح ملی و عمومی به مصالح فردی  توصیف کرد .

۲-      اصول عقیدتی – اخلاقی

برای ملت های اسلامی ، معیارهای دینی و فرهنگ اسلامی ارزش آفرینند . در جوامع اسلامی ، ارزش ها با محک و معیارهای والاتری سنجیده و در صورت تایید حمایت می شوند .

۳-      رزمندگان

آفرینندگان ارزش های دفاع مقدس افرادی مومن و معتقد با ارزش ها بودند .

۴-      رهبری

در ایجاد و توسعه ارزش های دوران دفاع مقدس امام خمینی ( ره )  به عنوان فرمانده کل قوا نقشی کلیدی داشتند .

 

موانع گسترش فرهنگ دفاع مقدس

پس از خاتمه جنگ ، ترویج ارزش های دفاع مقدس با موانع زیر روبرو گردید .

۱-      عدم بهره گیری از ابزارهای نوین تبلیغ از جمله تصویر / مطبوعات / رادیو / تلویزیون / فضای مجازی / سخنان رهبری و …….

۲-      تفاوت و شکاف بین عمل و بیان مسئولان جامعه

۳-      عدم ساده زیستی برخی مسئولان جامعه

۴-      گسترش فقر و شکاف طبقاتی در جامعه

۵-      رواج تبعیض در جامعه

۶-      توطئه های گوناگون دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران

۷-      تحریم های اقتصادی دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران

۸-      حاکمیت ارزش های مادی و عدم برخورد قاطع و اصولی با انها

 

روش شناسی پژوهش

این پژوهش از روش تحلیل محتوا و با استفاده از تکنیک ویلیام رومی انجام شده است . هدف روش ویلیام رومی پاسخ به این سئوال است که آیا کتاب و محتوای مورد نظر دانش آموزان را به طور فعال با آموزش و یادگیری در گیر می کند ؟ وی محتوای درس را به سه قسمت متن درس و تصاویر کتاب و پرسش ها و سئوالات تقسیم می کند .

 

تجزیه و تحلیل تصاویر

در کتاب آمادگی دفاعی پایه نهم در بخش دفاع مقدس ۴۲ تصویر و در بخش غیر دفاع مقدس ۴۲ تصویر وجود دارد .

درس اول

امنیت شامل تصویر غار / برج و بارو / حمله گرگ ها

نگهبانی از مرزها شامل تصویر دریایی / آرم مظامی

عملیات ابی   یک تصویر

درس دوم

امنیت شامل یک تصویر ( گرگ ها )

عملیات ابی  شامل دو تصویر

رزمندگان اسلام  یک تصویر

عملیات نظامی یک تصویر

مقام رهبری یک تصویر

 

درس سوم

حرم امام حسین (ع) یک تصویر

راهپیمایی مردم   یک تصویر

قیام ۱۷ شهریور  یک تصویر

انتخابات   سه تصویر

مقام رهبری ( امام خمینی ) یک تصویر

حرم امام خمینی (ره )   یک تصویر

درس چهارم

بسیج دانش اموزی پسران  ۴ تصویر

بسیج دانش اموزی دختران  ۳  تصویر

عملیات  نظامی    هفت تصویر

 

درس پنجم

عملیات نظامی یک تصویر

امام خمینی (ره ) یک تصویر

نقشه استانهای مناطق جنگ  یک تصویر

بهنام محمدی   یک تصویر

سقوط خرمشهر   دو تصویر

ازاد سازی ابادان    دو تصویر

ازاد سازی خرمشهر   یک تصویر

صنایع دفاعی  یک تصویر

بسیج   یک تصویر

عملیات نظامی   یک تصویر

جانبازان دفاع مقدس   یک تصویر

شهید    یک تصویر

 

درس ششم

شهید دلواری / میرزا کوچک خان / شهید مدرس / هر کدام یک تصویر

دفاع مقدس  دو تصویر

شهید باقری / شهید عباس بابایی / زنان در دفاع مقدس / زنان رزمنده ( مرضیه حدید چی ) / زنان رزمنده   هر کدام یک تصویر

زنان قهرمان دو تصویر

زنان قهرمان ( زهرا حسینی )

زنان قهرمان ( مریم فرهانیان )

زنان قهرمان ( مریم فرهانیان )

حضور زنان در دفاع مقدس   ۹ تصویر

شهید احمدی روشن / شهید تهرانی مقدم

انرژی هسته ای  یک تصویر

صنایع موشکی    یک تصویر

درس هفتم

اماکن مستحکم / حمله دشمن / حمله دشمن /  هرکدام یک تصویر   پدافند غیر عامل   ۱۲ تصویر

درس هشتم

جنگ نرم   ۱۳ تصویر / ترور      ۷ شهید

درس نهم

شناخت ابزار جنگ   ۲۸ تصویر

درس دهم

زلزله  ۱۲ تصویر

درس یازدهم

زلزله ۷ تصویر

درس دوازدهم

زلزله ۲۲ تصویر

 

جدول شماره دو – ارزش گذاری تصاویر  کتاب آمادگی دفاعی پایه نهم دوره اول متوسطه

                                                                                      

           

           جدول شماره سه –   فراوانی  تصاویر کتاب آمادگی دفاعی پایه نهم دوره اول متوسطه  به روش ویلیام رومی

 

 

 

جدول شماره ۴ – فراوانی و درصد تصاویر  کتاب آمادگی دفاعی پایه نهم و ضریب درگیری  دروس

 

 

جدول شماره ۴ نشان می دهد ۳۹.۱۸ درصد از تصاویر کتاب امادگی دفاعی پایه نهم از مقوله فعال انتخاب گردیده است این مقوله ( b )  به تصاویری اشاره دارد که از دانش اموز می خواهد با استفاده از موضوعات داده شده فعالیتی را انجام دهند . همچنین ۶۰.۲۳ درصد تصاویر فقط برای تشریح موضوع خاصی استفاده شده است که در مقوله غیر فعال قرار داده شده است .

تفسیر جدول فوق اشاره دارد به : ضریب درگیری ۰.۴ و کمتر از ان اشاره دارد به این که کتاب فقط به ارائه اطلاعات علمی می پردازد . ضریب بالاتر از ۱.۵ نمایانگر کتابی است که در مورد هر جمله یا تصویر یا سئوال از دانش اموز می خواهد تا به نوعی تجزیه و تحلیل انجام دهد و به فعالیت بپردازد .

 

پیشنهادات

۱-      احداث موزه های دفاع مقدس در شهرها و مناطق جنگ زده

۲-      ایجاد بناهای یادبود و سنگ نوشته ها در مکان ها بمباران شده

۳-      تدوین دایره المعارف عملیاتهای دفاع مقدس

۴-      تاسیس مراکز مطالعات و تحقیقات دفاع مقدس

۵-      تولید فیلم های دفاع مقدس

۶-      برگزاری همایش ها و سمینارها و یادواره شهدای دفاع مقدس

۷-      ظهور ارزش های دفاع مقدس در قالب قوانین برای پیاده شدن در جامعه

۸-      توسعه اردوهای کاروان راهیان نور و بازدید از مناطق جنگی

۹-      برگزاری مسابقات مقاله نویسی / پژوهش و تحقیق / دربین دانش آموزان دوره های تحصیلی

۱۰-   با توجه به نتایج  بدست امده از ضریب درگیری تصاویر کتاب امادگی در این نوشتار تغییر برخی از تصاویر ضروری می نماید .

۱۱-  تصاویر کتاب امادگی دفاعی به طور فعال طراحی و تدوین گردد.

 

 

 

منابع :

سهراب فاضل ،۱۳۸۵    جامعه پذیری و درونی سازی ارزش های دفاع مقدس ،فصلنامه سیاست دفاعی   سال ۱۴ شماره ۵۵ تابستان ۸۵