برنامه راهنمایی و مشاوره رشدی (dpg)

بسمه تعالی

برنامه راهنمایی و مشاوره رشدی  (dpg)

روند رو به افزایش نیاز های کودکان و نوجوانان و انتظارات جامعه امروزی ، نظام آموزشی کشور را با تقاضا  و مطالبات جدیدی مواجه ساخته است . امروزه والدین و جامعه انتظار دارند نظام آموزشی  کودکان را برای برخورد مناسب با تقاضاهای در حال تغییر دنیای کار و مقابله موثر با چالش های اجتناب ناپذیر زندگی تکنولوژیکی آماده سازد . بنابراین اکنون  برنامه ریزی برای تربیت شهروندان سالم ، مسئولیت پذیر و کار آمد  از مسئولیت های نظام آموزشی به شمار می رود .

 

نوشتار حاضر مولفه ها و عناصر سازنده یک برنامه کیفی راهنمایی مدرسه با عنوان برنامه راهنمایی رشدیguidance program ( dgp )   Developmental  را که فرصت های برابری برای همه دانش آموزان جهت دریافت خدمات راهنمایی و مشاوره فراهم می سازد ، توصیف می نماید . برنامه راهنمایی مشاوره و رشدی نقش مهمی در کمک به معلمان و سایر کارکنان در یکپارچه ساختن اهداف راهنمایی با سایر اهداف آموزشی ایفا می کند .

 

فواید اجرایی طرح برنامه راهنمایی و مشاوره رشدی  (dpg)

  1. والدین درک کاملتری از برنامه راهنمایی کسب می کنند.
  2. دانش و مهارت دانش آموزان در تصمیم گیری موثر حل مسئله برقراری ارتباط و …. افزایش می یابد
  3. معلمان درک بهتری از برنامه راهنمایی پیدا می کنند.
  4. مدیران شرایطی را برای انتخاب کارکنان و تخصیص منابع فراهم می کنند.
  5. وظایف و مسئولیت های مشاوران مشخص شده و کارهای غیر مشاوره ای از حیطه مسئولیت های آنان حذف می شود.

 

 

 

هدف کلی این نوشتار توصیف مدل برنامه راهنمایی و مشاوره رشدی برای تامین نیاز های مختلف دانش آموزان است وبرای همه معلمان ، والدین ، مشاوران، مدیران ، مسئولان و برنامه ریزان که به منظور بهبود اثر بخشی و کارآیی برنامه راهنمایی و مشاوره مدرسه تلاش می کنند تهیه شده است .

 

 

 

خواننده  محترم پس از مطالعه این نوشتار به اهداف زیر دست می یابند:

  1. ساختار مدل برنامه راهنمایی و مشاوره رشدی را توضیح می دهد
  2. وظایف  و مسئولیت های مشاوران مدارس را نام می برد
  3. فرآیند اجرای برنامه راهنمایی و مشاوره در سطح منطقه، ناحیه و مدرسه را توصیف می کند

 

مشاور مدرسه موظف است با همکاری کارکنان و معلمان مدرسه ، دانش آموزان ، والدین و جامعه برنامه راهنمایی و مشاوره رشدی را طراحی ، اجرا و ارزش یابی کند . مشاوران مدارس موظف هستند برنامه های زیر را  طراحی کنند :

۱- برنامه آموزشی Guidance Curriculum

برنامه آموزشی برای کمک به دانش آموزان جهت رشد و ارتقای توانمندی های فردی و اجتماعی آنها

۲- برنامه کمک به دانش آموزانی که دارای مشکلات تحصیلی ، شغلی ، شخصی و یا اجتماعی آنها را در معرض خطر قرار می دهد. Responsive Servies

۳- برنامه راهنمایی و مشاوره فردی   Individual Planning

برنامه راهنمایی و مشاوره فردی برای کمک به دانش آموزان در طرح ریزی ، نظارت ، مدیریت رشد تحصیلی ، شغلی ، فردی و اجتماعی آنان است .

۴- برنامه حمایت از تلاشهای دیگران  System support

حمایت از تلاشهای معلمان ، کارکنان ، والدین برای ارتقاء رشد تحصیلی ، شغلی ، فردی و اجتماعی دانش آموزان

مهمترین مسئولیت مشاور مدرسه ، مشورت ورایزنی با دانش آموزان به منظور کمک به رشد و شکوفا سازی توانایی های تحصیلی ، شغلی ، شخصی و اجتماعی آنان است . سایر وظایف مشاوران عبارتند از :

  1. تدریس واحد های درسی از جمله دروس برنامه ریزی تحصیلی و مهارتهای  زندگی  در دوره دبیرستان
  2. تنظیم پرونده مشاوره ای برای دانش آموزان و هنر جویان
  3. راهنمایی و مشاوره تحصیلی دانش آموزان و هنرجویان
  4. برنامه ریزی به منظور تامین و ارتقای بهداشت روان و پیشگیری و کمک به حل مشکلات روانی اجتماعی دانش آموزان و هنر جویان
  5. اجرا و تجزیه و تحلیل آزمون های روانشناختی و تست هاو پرسش نامه های استعداد رغبت، شخصیت و ثبت آنها در پرونده مشاوره ای
  6. تهیه و ارایه گزارش آماری تنوع و فراوانی مشکلات روانی دانش آموزان و هنرجویان
  7. ارجاع دانش آموزان و هنرجویان به مراکز مشاوره و خدمات روانشناختی
  8. شرکت در جلسات و دوره های آموزشی و توجیهی مراکز مشاوره ، هسته  ها و شورا های واحد آموزشی

مقایسه مدل برنامه dgp  با مدل های قدیمی

 

مدل برنامه راهنمایی و مشاوره رشدی توصیف شده در این نوشتار با مدلهای قدیمی متفاوت است  .جدول شماره ۱ مقایسه مدل های سنتی و رشدی در زمینه مشاوره مدرسه را نشان می دهد.

مدل سنتی (historical) مدل رشدی (developmental)
واکنشی

تاکید بر مشاوره بحران

تاکید بر راهنمایی و مشاوره فردی

تاکید بر ارائه خدمات مقطعی به دانش آموزان

تاکید بر خدمات

انتشار اطلاعات

برنامه سازمان نیافته

تاکید بر مشاور

غیر قابل سنجش

برنامه ریزی شده اولویت مدار

تاکید بر پیگیری و مشاوره بحران

تاکید بر راهنمایی و مشاوره گروهی

تاکید بر خدمات مداوم به فراگیران

تاکید بر برنامه

برنامه آموزشی

برنامه طرح ریزی شده

تاکید بر مشاور و همه کارکنان مدرسه

ارزشیابی و بهسازی مبتنی بر نتایج ارزشیابی

 

برای اینکه ویژگی های برنامه مشاوره ای  رشدی  بیان گردد ابتدا لازم است فهرستی از برنامه های ضعیف مشاوره ای مطرح و سپس به ویژگی های برنامه مشاوره ای کارآمد پرداخته شود .

برنامه های ضعیف مشاوره ای :

مجموعه ای از خدمات نا هماهنگ ، ارزیابی مقطعی دانش آموزان ، مشاور به طور جداگانه و بدون ارتباط با مدرسه و منطقه کار می کند . برنامه ریزی هماهنگ برای تامین نیاز های دانش آموزان وجود ندارد. از طرف نواحی و مناطق حمایت ضعیف از مشاوره صورت می گیرد . از اطلاعات و داده ها برای تجزیه و تحلیل و بهبود یادگیری دانش آموزان استفاده نمی شود . قسمت عمده وقت مشاوران صرف کارهای دفتری و بدون ارتباط با شرح وظایف می شود ، مشاوران به طور مجزا (در انزوا )کار می کنند . مشارکت والدین در برنامه های مشاوره ای بسیار کم است  ، پیشرفت درسی و عملکرد ضعیف دانش آموزان در مدرسه به گردن دیگران انداخته می شود . اطلاعات کمی در خصوص دانشگاه در اختیار والدین و دانش آموزان قرار می گیرد

تعداد کمتری از دانش آموزان از خدمات مدرسه بهره مند می شوند ، خدمات مدرسه بر دانش آموزانی که از نظر تحصیلی موفق یا در معرض ترک تحصیل هستند متمرکز است و گروه میانی مورد بی توجهی قرار می گیرد

ویژگی های برنامه مشاوره ای کار آمد به شرح زیر است :

یک فرایند برنامه ریزی مشخص و تعریف شده که به ارئه خدمات هماهنگ برای همه دانش آموزان منجر می شود . سیستم نظارتی  پایدار برای ارزیابی مداوم عملکرد دانش آموزان و ارائه خدمات مورد نیاز به آنان ، مناطق و نواحی از طریق فراهم سازی کمک های فنی به منظور نیاز سنجی ، شناسایی عناصری که باید در مدرسه به طور هماهنگ عمل نمایند مدارس را مورد حمایت قرار می دهند . استفاده منظم از داده ها و اطلاعات برای تجزیه و تحلیل وبهبود یادگیری دانش آموزان ، مدیران مدارس بر اهمیت مشاور به عنوان عنصر آگاهی بخش و ارتقائ دهنده توانمندی های دانش آموزان و نیز به عنوان هماهنگ کننده برنامه راهنمایی مدرسه تاکید می کنند . مشاوران با معلمان رابطه موثری برقرار می کنند . مشاوران از مشاوره گروهی آموزش های کلاسی و فن آوری رایانه ای در کنار مشاوره فردی استفاده می کنند  مشاوران نقش محوری در تغییرات سطح مدرسه برای بهبود پیشرفت دانش آموزان و خدمات رسانی به آنان ایفا مینماید . مشارکت والدین و خانواده به معنای تضمین حضور و مشارکت فعال در برنامه ریزی تحصیلی انتخاب دروس و انتخاب رشته است.

کارکنان مدرسه بهبود و پیشرفت و عملکرد درسی دانش آموزان را وظیفه اصلی خود تلقی می کنند اقدامات زیادی برای آشنا سازی دانش آموزان و والدین با انتخاب های دانشگاهی و فرصت های اقتصادی صورت می گیرد در نتیجه همکاری و مشارکت دانشگاهی و فرصت های اقتصادی صورت می گیرد .

 

نیاز های دانش آموزان

نقش مشاوران مدارس و برنامه راهنمایی و مشاوره د ر تحقق اهداف و ماموریت های آموزش و پرورش و رشد فردی دانش آموزان متنوع و گسترده است مطالعات نشان می دهد که در نتیجه برنامه های راهنمایی و مشاوره ، دانش آموزان به نتایج خوبی در حوزه های زیر دست می یابند :

پیشرفت تحصیلی  ، افزایش میزان حضور در مدرسه ، بهبود نگرش به مدرسه  ، بهبود رفتار مدرسه ای و مهارت های اجتمایی ، اطلاعات لازم برای انتخاب شغل ، رشد اعتماد به نفس ، روابط بین فردی ، رضایت از زندگی.

 

مهمترین مسائل و مشکلاتی  که دانش آموزان با آنها مواجه هستند به شرح زیر است .

با توجه به این که نظام های طبقه بندی مختلفی در زمینه مشکلات روانی – اجتماعی وجود دارد طی سالهای گذشته بر اساس راهنمای تشخیص و آماری اختلالات  روانی (DSM-iv)  فرم های خاصی طراحی و در اختیار مشاوران مدارس قرار گرفته بود با توجه به مشکلات اجرایی این فرم ها در سال ۱۳۸۴ با تشکیل کمیته علمی با حضور متخصصان ذی ربط فرم های جمع آوری آمار مشکلات روانی و اجتماعی مورد بازنگری قرار گرفت در این بازنگری بر اساس سیستم های طبقه بندی مطرح از جمله Dsm-iv و طبقه بندی UCLA Center For Mental Mealth in Schools   فرم طبقه بندی جدید و ساده تری طراحی و به اجرا گذاشته شد که با توجه به حیطه خدمات بهداشت روان مهمترین انتظار از مشاوران مدارس ، شناسایی مشکلات و ارجاع آن به مراکز تخصصی است.

 

 

 

 

 

مهمترین مسائل و مشکلاتی که دانش آموزان با آنها مواجه هستند به صورت زیر است :

انواع مشکلات اضطرابی مانند ترس – جداییSAD – اضطراب – وسواس – مشکلات خلقی مانند افسردگی – اختلالات روانی شدید مانند اسکیزوفرنیا

–        مشکلات تحصیلی مانند مشکلات یادگیری – افت تحصیلی

–        مشکلات رفتاری مانند کمبود توجه – پیش فعالی – اختلال سلوک ، تخریب اموال – نافرمانی – فرار از مدرسه

–        مشکلات خانوادگی  ازدواج مجدد – طلاق – متارکه – اختلافات خانوادگی

–        مشکلات مربوط به مصرف مواد مانند مصرف سیگار و مواد مخدر – توزیع مواد مخدر و …

–        مشکلات جنسیتی مانند مانند گرایش به هم جنس – خود ارضایی ، ارتباط با جنس مقابل

–        مشکلات درون فردی اعتماد به نفس پایین – گوشه گیری اجتماعی

–        مشکلات بین فردی مانند : مشکل در برقراری ارتباط با والدین – همسالان – اولیای مدرسه – وابستگی افراطی

–        سایر مشکلات روانی – اجتماعی  مانند کودک آزاری – تجاوز به عنف ، خود کشی – صرع – داغدیدگی – خودزنی – لکنت زبان – اخراج موقت از مدرسه –تیک های عصبی – شب ادراری- توزیع فیلم و سی دی های  غیر مجار

 

 

 

 

 

 

 

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

الف ) طبقه بندی راهنمایی تشخیص و آماری اختلالات روانی که به اختصار DSM خوانده می شود .۱

ب ) طبقه بندی بین المللی بیماری که نام اختصاری۲ I.C.D  خوانده می شود

ج ) طبقه بندی کوای ۳ که با استفاده از مقیاس های درجه بندی رفتاری توسط معلمان و والدین تنظیم شده است

د ) طبقه بندی آجن باخ (۱۹۸۵) که به دو گروه برون گرا و درون گرا تقسیم شده است

هـ )طبقه بندی دکتر هاراطون ، داویدیان و داود شاه محمدی انتشارات رشد ۱۳۸۲ که به کمک همکارانشان ۸۹۴ علامت و نشانه (۱۳۰ علامت بدنی و ۷۶۴ علامت روانشناختی ارائه کرده اند )

  1. Diaghostic and statistical Manual Of Mental Disorder
  2. international classification of diseases
  3. Qvay (1979)

 

 

 

برنامه آموزشی راهنمایی

هدف مولفه برنامه آموزشی کمک به همه دانش آموزان برای کمک و توسعه مهارت های اساسی زندگی است این مولفه پایه و اساس برنامه راهنمایی رشدی محسوب می شود.

برنامه آموزشی در قالب واحد های درسی برنامه ریزی شده برای گروههای کوچک یا گروههای کلاسی آموزش داده می شود . برنامه های آموزشی به منظور استفاده از مواد و سایر منابع آموزشی طراحی شده و مستلزم راهبردهای ارزشیابی است .

مشاوران مدارس به عنوان عضوی از تیم آموزشی می توانند همه یا برخی از موضوعات مشخص شده را به طور مستقیم آموزش دهند . همچنین می توانند با معلمان مشورت کنند تا سایر موضوعات آموزشی را در برنامه آموزشی خود ادغام نمایند .

در برنامه راهنمایی و مشاوره مدرسه موضوعات مدرسه موضوعات اساسی زیر برای دوره متوسطه شناسایی شده است . برخی از موضوعات ذیل در کتاب برنامه ریزی تحصیلی و شغلی سال اول دوره متوسط آمده است :

  1. اعتماد به نفس
  2. انگیزه تحصیلی
  3. مهارت های تصمیم گیری و حل مساله
  4. مهارت های ارتباطی
  5. مهارت های اجتماعی (در روابط بین فردی موثر )

 

برنامه آموزشی ویژه دانش آموزان :

مهارت های مقابله با استرس ، مدیریت زمان – روشهایی یادگیری و مطالعه

برنامه آموزشی ویژه والدین :

اصول اولیه پیشگیری از آسیب های اجتماعی در میان فرزندان – مهارت مقابله با استرس – مهارت تفکر نقادانه و خلاق- مهارت خود آگاهی و همدلی – شناخت خصوصیات نوجوان و جوان – بهداشت روانی نوجوان – راهنمایی شغلی و تحصیلی در دوره دبیرستان – اصول برقراری رابطه انسانی با فرزندان در دوره متوسطه – تحولات زیستی روانی و اجتماعی نوجوان و جوان –هدایت جنسی و مسایل مربوط به ازدواج

برنامه آموزشی ویژه معلمان :

–   مهارت  های  مشاوره ای معلمان

–  آشنایی با مشکلات روانی – اجتماعی دانش آموزان

–  روش های پیشگیری از افت تحصیلی

 

 

 

 

سایر برنامه ها :

–   تدریس دروس برنامه ریزی تحصیلی – شغلی و مهارت های  زندگی مطابق با کتاب راهنمای معلم

–   اموزش شیوه های صحیح مطالعه و یادگیری از طریق برگزاری جلسات گروهی و تهیه بروشور و

جزوه های   مناسب

–   آشنا نمودن دانش اموزان با وظایف مشاور و چگونگی ارائه خدمات مشاور

–   اجرای برنامه های هفته بهداشت روان (۲۴ تا ۳۰ مهر ماه)

–   اجرای بر نامه های اموزشی که از سوی هسته مشاوره ابلاغ می گردد.

–   برگزاری جلسات اموزشی ویره دانش اموزان همیار مشاور

–   برگزاری جلسات پرسش و پاسخ ویره دانش اموزان در زمینه اموزش بهداشت روان  ,خود باوری ,          –   برگزاری جلسات ویره دانش اموزان پایه سوم و پیش دانشگاهی در زمینه ادامه تحصیل

 

 

۲- برنامه کمک به دانش آموزانی که دارای مشکلات شخصی یا مشکلاتی هستند که رشد تحصیلی ، شخصی ، شغلی یا اجتماعی آنها را در معرض خطر قرار می دهند .

هر چند مشاوران به همه مشکلات و مسایل مطرح شده توسط دانش آموزان واکنش نشان می دهند . ولی برخی موضوعات از اهمیت و اولویت زیادی بر خوردار هستند و یا به محیط مدرسه مربوط می شوند . نمونه هایی از موضوعات مهم و اولویت دار عبارتند از :

ترک تحصیل – استرس شدید – سوء مصرف مواد – تازه وارد  بودن در مدرسه – خشونت در مدرسه – مشکل در انتخاب شغل – انتخاب رشته سال اول – انتخاب رشته پیش دانشگاهی – مهارتهای مطالعه

مشاوران مدارس به طور فردی یا گروهی با دانش آموزان مشاوره می کنند . برای شناسایی مشکل آنها را مورد ارزیابی قرار می دهند  . با معلمان و والدین مشورت نموده و دانش آموزان یا والدین و معلمان آنها را به سایر متخصصان یا برنامه های ویژه ارجاع می دهند .

 

–         شناسایی دانش اموزنیازمند به خدمات مشاوره ای و مددکاری و ارجاع انها به مراکز و مراجع ربط

–         تشکیل گروهای (۱۰- ۶) نفری برای کمک به دانش اموزانی که دارای مشکلات روانی – رفتاری هستند.(گروه درمانی)

 

مشاوران ،همیاران مشاور را نیز آموزش داده و بر کارشان نظارت می کنند و به درخواست معلمان جهت رسیدگی به مشکلات گروههای خاص از دانش آموزان جلسات راهنمایی گروهی ترتیب می دهند.

موضوعات مهم برای آموزش همیاران مشاور به شرح زیر است .

الف –آشنایی با برنامه / اهداف / فلسفه همیاران مشاور

ب-آموزش مهارتهای زندگی

ج-آموزش برنامه های کمک به دیگران

۳- برنامه راهنمایی و مشاوره فردی

هدف برنامه ریزی فردی ، هدایت و راهنمایی دانش آموزان در فرایند برنامه ریزی نظارت و مدیریت رشد تحصیلی ، شغلی و فردی اجتماعی خود است از این طریق دانش آموزان می توانند :

  1. اهداف تحصیلی و شغلی و شخصی خود را انتخاب کنند.
  2. برای دست یابی به اهداف کوتاه مدت و میان مدت و بلند مدت خود برنامه ریزی کنند
  3. میزان پیشرفت خود را در دستیابی به اهداف ارزیابی کنند
  4. متناسب با سن خود فعالیت های هدفمند داشته باشند

 

اجرا و تفسیر نتایج آزمون های استاندارد ، راهبرد هایی برای تسهیل انتقال دانش آموز از یک آموزشگاه به آموزشگاه دیگر ، ثبت نام در مدارس فنی حرفه ای و کاردانش ، کمک به دانش آموز برای بررسی و یافتن حمایت مالی برای ادامه تحصیل ، ارجاع دانش آموزان در معرض خطر ، آموزش جبرانی و ویژه و مانند اینها

برای انجام مشاوره فردی داشتن یک چهار چوب نظری برای اجرای کار مشاوره لازم است ولی بدون کسب مهارت های عملی نمی توان یک مشاوره موفق بود مشاوره هم علم است هم هنر علمی که از راه آموزشههای تخصصی و در راستای کاربرد علمی شکل می گیرد و هم هنری که علاوه بر کسب فنون و مهارت های خاص خود ، استعداد فطری و آگاهی های ویژه لازم برای این شغل را می طلبد

توجه به مهارت های مشاوره فردی مانند توجه به مراجع ، انعکاس محتوا ، انعکاس احساسات ، شیوه های دیداری و شنیداری و احساسی ، طرح سوالات ، خلاصه کردن شکل دهی مجدد ، مواجهه با مبارزه با عقاید خود ،  بررسی راه حل ها ، اقدام تسهیلی و پایان دادن به جلسه مشاوره در یک مشاوره فردی سودمند و موثر لازم و ضروری است آرایش اتاق مشاوره و نگهداری سوابق و یادداشت ها و راز داری و اصول اخلاقی حرفه مشاوره نیز حائز اهمیت است .

–         سایر برنا مه  ها

–          شناسایی تنوع و فراوانی مشکلات روانی و رفتاری دانش اموزان از طریق مصاحبه ی مشاوره ای

–         راهنمایی و مشاوره فردی دانش اموزان در زمینه های تحصیلی , شغلی , سازگاری , …

–         برنامه ریزی به منظور فعال سازی و پاسخگویی به مکاتبات صندوق ارتباط با مشاور

–         راهنمایی فردی و گروهی دانش اموزان پیش دانشگاهی درباره ی نحوه ی ثبت نام و شرکت در ازمون ها

–         راهنمایی فردی و گروهی دانش اموزان سال سوم فنی و حرفه ای و کارو دانش درباره ی نحوه ی ثبت نام و شرکت در ازمون ها

 

 

 

 

 

 

۴- حمایت از تلاشهای معلمان ، کارکنان ، والدین و …

حمایت از تلاشهای معلمان و … معرف خدمات و فعالیت های مدیریتی است که به طور غیر مستقیم برای دانش آموزان مفید هستند این خدمات عبارتند از :

مشورت با معلمان – حمایت از برنامه آموزش والدین – مشارکت در برنامه ها و اهداف- مدرسه محور برای بهبود مضعیت مدرسه – اجرای برنامه سنجش ، همکاران با طرح های های پژوهشی مرتبط انتقال دید ه های دانش آموزان به سیاستگذاران و برنامه ریزان آموزشی

طراحی و اجرای برنامه های راهنمایی، تهیه و تدوین سیاست ها ، رهنمود ها و روش ها ، شرکت در شورای معلمان آموزشگاه – ارائه دیدگاههای مشاوره ای – تهیه نمودارهای پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و ….

   –  شرکت در جلسات شورای دبیران و شورای مدرسه به منظور هماهنگی و اشنا نمودن کارکنان واحد اموزشی با نحوه ی ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره و جلب همکاری انها

–  شرکت در جلسات عمومی اولیای دانش اموزان و معرفی خدمات مشاوره و انتظارات متقابل مدرسه و اولیا در بخش مشاوره تحصیلی و تربیتی

 

 

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

X