مقایسه‌ی آزمون عملکردی با آزمون مداد – کاغذی در
سنجش تکوینی با بازخوردهای توصیفی(ارزشیابی
توصیفی)
آزمون مداد – کاغذی به انواع آزمون‌هایی با پاسخ‌های چند گزینه‌ای؛ کامل کردنی؛ جور کردنی؛ صحیح – غلط؛ کوتاه پاسخ و تشریحی اشاره دارد. از آزمون مداد – کاغذی برای اندازه‌گیری دانش کلی؛ محفوظات و درک و فهم آموخته‌های تحصیلی دانش‌آموزان استفاده می‌شود. با اجرای این آزمون‌ها بیشتر صحیح بودن یا غلط بودن پاسخ‌های آموخته شده مشخص می‌شود و یادگیرنده در تولید دانش جدید، خودسنجی و اندیشه‌ورزی هیچ‌گونه نقشی ندارد. هرچند در دهه‌های گذشته تلاش شد تا با این آزمون‌ها سطوح بالاتر شناختی نیز اندازه‌گیری شود اما در عمل در اندازه‌گیری مهارت‌های پیچیده‌ا‌ی چون حل مسأله؛ تفکر واگرا و توانایی کاربست آموخته‌ها در موقعیت‌ها توفیقی بدست نیاورد (لیپمن[۱] ۱۹۸۷). متخصصان تعلیم و تربیت در دهه ۱۹۸۰ با ظهور مجدد نظریه‌های شناختی یادگیری بویژه سازنده‌گرایی تحقیقات گسترده‌ای را برای جایگزین کردن ابزارهایی که تفکر و مهارت‌های پیچیده را نیز اندازه‌گیری کند آغاز کردند. الگوی سنجش عملکرد یکی از روش‌های جایگزین برای رسیدن به این هدف بود. در میان گونه‌های مختلف سنجش عملکرد، آزمون عملکرد به عنوان ابزاری برای تکمیل اطلاعات در باره‌ی یادگیری در کنار آزمون مداد – کاغذی مطرح شد. آزمون عملکرد نه تنها دراندازه‌گیری دانش و مفاهیم پیچید‌ی آموزشگاهی بلکه در اندازه‌گیری توانایی استفاده ازدانش و مهارت‌های پیچیده‌ی دانش‌آموزان در موقعیت‌های واقعی زندگی نیز کارآمد بود. زیرا معلم با تهیه و اجرای آزمون عملکرد، دانش‌آموز را در شرایط فکر کردن بر یادگیری، اجرای خودسنجی از فرایند و پیامد یادگیری و نیز انعکاس اندیشه و نظرات در مورد یادگیری درگیر می‌کند. در واقع یادگیرنده در هنگام انجام تکالیف آزمون عملکرد نه تنها توانایی خود را در استفاده از دانش و مهارت‌ها برای حل مسأله یا تولید محصول در موقعیت‌های واقعی نشان می‌دهد بلکه از طریق خودسنجی و اندیشه‌ورزی‌های پیوسته به تمرین و پرورش دانش و مهارت‌ها نیز می‌پردازد.
بنابراین آزمون عملکرد نه تنها در نقش اندازه‌گیری بلکه در نقش درونی کردن یادگیری؛ تولید دانش، عمیق کردن اطلاعات و به طور کلی در نقش «آموزش برای یادگیری» ظاهر می‌شود زیرا دانش‌آموز در طول انجام تکالیف آزمون عملکرد ۱) استفاده کردن از دانش و مهارت را در زندگی واقعی تمرین می‌کند، ۲) بین مهارت دانش و مهارت‌های آموخته شده‌ی خود با دنیای واقعی ارتباط برقرار می‌کند و ۳) مهارت‌های عالی شناختی (اندیشه ورزی، تصمیم‌گیری توأم با خردورزی و …) را که با موفقیت‌های آتی او در زندگی ارتباط دارد در خود پرورش می‌دهد. آزمون عملکرد به طور همزمان هم دانش‌آموزان، معلمان و والدین را از نحوه رسیدن به اهداف یادگیری آگاه می‌کند و هم برای آنان در باره‌ی میزان موفقیت عملکرد یادگیرندگان در زندگی واقعی بازخوردهای کیفی و مفید فراهم می‌کند.
با توجه به آنچه ذکر شد هرچند آزمون عملکرد از لحاظ ماهیت و کارکرد تفاوت بسیار کیفی و چشمگیری با آزمون مداد – کاغذی دارد، اما باید یادآور شد برتری کیفی آزمون عملکرد نباید ذهن را به اشتباه به این سو سوق دهد که آزمون مداد – کاغذی در کلاس درس ارزشی ندارد ودیگر لازم نیست از آن استفاده شود. معلم در کلاس درس برای اتخاذ تصمیم‌های آموزشی و تهیه‌ی بازخوردهای توصیفی کارآمد به اطلاعات جامع در باره‌ی یادگیرنده نیاز دارد. از این‌رو لازم است از هر دو نوع آزمودن مداد – کاغذی و عملکرد برای گردآوری اطلاعات با توجه به اهداف آن‌ها استفاده کند، در واقع آزمون‌های مداد – کاغذی و عملکرد نه تنها در تضاد با یکدیگر نیستند بلکه مکمل یکدیگرند. تفاوت‌های بین آزمون عملکرد و مداد – کاغذی در جدول زیر خلاصه شده است.
تفاوت آزمون عملکرد با آزمون مداد – کاغذی
| ویژگی‌ها | آزمون مداد – کاغذی | آزمون عملکرد |
| نحوه پاسخ‌دهی: | دانش‌آموز پاسخ را انتخاب و یا تشریحی می‌نویسد | دانش‌آموز تکلیفی را انجام داده، نتایج را تحلیل و دانش تولید می‌کند. |
| محتوای ابزار: | حاوی سؤالاتی است که کتاب محور است | تکالیف مرتبط با موقعیت‌های زندگی را شامل می‌شود. |
| سطح درگیری شناختی: | دانش و درک مطلب را بررسی می‌کند | توانایی استفاده از دانش و مهارت را در موقعیت‌ها نشان می‌دهد |
| تهیه و اجرای ابزار: | معلم – محور است | دانش‌آموز و معلم محور است |
| اعتبار و عینیت نتایج: | به راحتی قابل بررسی است | به روش‌های پیچیده نیاز دارد |
| مشاهده یادگیری: | یادگیری آموخته‌ها و مهارت‌ها به صورت غیرمستقیم استنباط می‌شود | توانایی استفاده از دانش و مهارت‌ها به طور مستقیم و یا قاطعیت مشخص می‌شود |