روش های نوین مطالعه
*به نام خالق زیبایی ها*
*روش های نوین و صحیح مطالعه*
مقدمه :
امروزه بیشتر کسانی که با کتاب سروکار دارند شیوه درست مطالعه را نمیدانند و این امر موجب می شود که خواننده نتواند کتاب مورد نظر را به خوبی در یابد! روش های نوین مطالعه برای این نوع افراد بسیار مفید و لازم خواهد بود! و با رعایت عوامل آن به راه های درستی خواهید رسید! برای اینکه میزان یادگیری افزایش یابد پیش از هرچیز باید مطالعه ای فعال و پویا داشت .برای داشتن مطالعه ای صحیح،باید نکات مهم مطلب هنگام خواندن نوشته شوند تا به هنگام مرور مطالب، مجبور به خواندن کل مطالب نباشید و در مدت زمانی کوتاه ازروی یادداشتهای نوشته شده مطالب را مرور کنید .مطالعه بدون یادداشت برداری یک علت مهم فراموشی مطالب می باشد.
این روش ها عبارتند از :
خواندن بدون نت برداری :روش نادرستی برای مطالعه است . زیرا در هنگام مطالعه بایستی از تمام حواس خود برای درک صحیح مطالب استفاده نمود. باید با چشمان خود مطالب را بخواند، باید در مواقعی مطالب را با صدای بلند ادا کنید و نکات مهم آن را یادداشت کنید تا هم با مطالب مورد مطالعه درگیر شوید و حضوری فعال در یادگیری داشته باشید و هم در مواقع مورد نیاز ، به خصوص قبل از امتحان ، بتوانید از روی نوشته ها مرور کنید . با این کار می توانید راحت و سریع مطالب مهم را مجددا” به خاطر بسپارید .
خط کشیدن زیر نکات مهم : این روش نسبت به روش قبلی بهتر است اما روش کاملی برای مطالعه نمی باشد زیرا افراد بجای آنکه بروی یادگیری و درک مطالب تمرکز داشته باشند، ذهنشان معطوف به خط کشیدن زیر نکات مهم می شود . روش صحیح خط کشیدن زیر نکات مهم این است که در ابتدا مطالب را بخوانند و مفهوم را کاملا” درک کنند و سپس زیر نکات مهم را خط بکشند نه آنکه در کتاب بدنبال نکات مهم بگردند تا زیر آن را خط بکشند .
حاشیه نویسی : این روش به سبت دو روش قبلی بهتر می باشد اما روشی کامل برای درک عمیق مطالب و خواندن کتب درسی نیست .
خلاصه نویسی : در این روش شما مطالب را میخوانید و آنچه را که از آن درک کرده اید را به طور خلاصه یادداشت می کنید . این روش برای مطالعه مناسب است زیرا ابتدا مطالب را درک می کنید و بعد آنها را یادداشت می کنید.
کلید برداری : روشی مناسب و خوب برای یادگیری مطالب مهم است . در این روش شما پس از خواندن و درک مطالب ، نکات مهم را به شکل کلمات کلیدی یادداشت می کنید و کلمه کلیدی یعنی :کوتاهترین، راحتترین ،بهترین وپرمعنی ترین کلمه ای است که با دیدن آن، مفهوم جمله را به خاطر می آورید.
خلاقیت و طرح شبکه ای مغز: بهترین روش یادگیری به ویژه برای یادگیری مطالب درسی می باش .در این روش شما مطالب را میخوانید پس از درک امل آنها نکات مهم را به زبان خودتان و شکل کلمات کلیدی یادداشت می کنید و سپس کلمات کلیدی را بروی طرح شبکه ای مغز می نویسد ( در واقع نوشته های خود را به بهترین شکل ممکن سازماندهی می کنید و نکات اصلی و فرعی را مشخص می کنید)تا در دفعات بعد به جای دوباره خوانی کتاب ، فقط به طرح شبکه ای مراجعه می کنید وبا دیدن کلمات کلیدی نوشته شده بروی طرح شبکه ای مغز ، آنها را به راحتی مرور کنید . این روش بازده مطالعه را افزایش میدهد.
چند توصیه مهم در فراگیری و مطالعه
حداکثر زمانی که افراد می توانند فکر خود را بروی موضوعی متمرکز کنند ۳۰ دقیقه می باشد ، پس از آن باید در حدود ۱۰ الی ۱۵ دقیقه استراحت نمود سپس دوباره شروع به مطالعه کرد.
قبل از مطالعه از خوردن غذاهای چرب و سنگین خودداری کنید. و تا چند ساعت بعد از خوردن غذا مطالعه را شروع کنیدزیرا بعد از خوردن غذای سنگین خون رسانی به مغز کاهش می یابد زیرا بیشتر جریان خون متوجه دستگاه گوارش می شود تا به هضم و جذب غذا کمک کند و بنابرای از قدرت تفکر و تمرکز کاسته می شود .قبل از مطالعه از مصرف الکل و دارو پرهیز کنید. غذاهای آردی مانند نان و مواد قندی قدرت ادراک و تمرکز را کم می کنند .نوشابه های گازدار نیز همینگونه می باشند
روش صحیح مطالعه ،دارای چهار مزیت عمده می باشد:
کاهش مدت زمان مطالعه
افزایش میزان یادگیری
نگهداری مطالب در حافظه در طولانی مدت
سهولت در بخاطر سپاری اطلاعات
یادگیری و یادآوری به موقع حاصل مطالعه بیش از اندازه نیست. بلکه صحیح خوانی فرد را در یادگیری و یادآوری یاری میکند. مطالعه بیشتر و موثر با به کار گرفتن شیوههای مطالعه حاصل میشود. (هر چه بیشتر مطالعه شود روشهای بهتری در مطالعه به دست میآید و به کتابها و منابع زیادتری دسترسی پیدا میشود.عادت به مطالعه صحیح یک امر اکتسابی است یعنی همانطور که یک انسان خواندن و نوشتن را یاد میگیرد میتواند راه صحیح مطالعه کردن را هم یاد بگیرد. متناسب با هدفی که فرد از مطالعه دارد و حتی به تناسب محتوا و نوع مطلب روشهای مختلفی در مطالعه کردن وجود دار د. این روشها عبارتند از:
روشهای سریع خوانی یا عبارت خوانی :
روشی را گویند که به چشم عادت میدهد تا به جای توقف بر روی یکایک کلمات تمرکز بر روی گروه کلمات انجام گیرد. در این صورت میدان دید وسیعتر میگردد و چشم حرکت سریعتری خواهد داشت، در نتیجه با نگاه کردن به سطور متوجه مجموعههای بزرگتری از کلمات و عبارات که حاوی معانی بیشتری هستند میشویم. با تمرین این روش هر دانش آموز معانی و مفاهیم مطالب خواندنی را با حرکت کند چشم از کلمهای به کلمه دیگر هدر نمیدهد. به طور مثال از کتابهای ساده شروع تا به کتابهای عمیق و حجیم برسد.
روش اجمالی:
هدف از این روش دست یافتن به نکات و مطالب مهم کتاب در یک زمان کوتاه و با سرعت زیاد است تا بتوان یک آشنایی کلی نسبت به نوشته به دست آورد. در این روش از جزئیات صرف نظر میگردد، به عناوین، جداول و نمودارها توجه میشود و به کلماتی که با حروف درشت یا کج نوشته شده دقت بیشتری میگردد.
در مطالعه اجمالی در پی آن است که بداند:
چرا این کتاب نوشته شده است؟
مؤلف را از لحاظ سابقه، تجربه و سبک نوشتن بشناسد.
اهمیت مطالب و نکات مهم را دریابد.
دشواری و سادگی مطالب چگونه است؟
وقت لازم جهت مطالعه را حدس بزند.
روش دقیق خوانی:
هدف از به کار گرفتن این روش، درک کامل مطالب خوانده شده و نگهداری آنها به طریق منظم و منطقی در حافظه است که یادآوری و بازشناسی مطالب برای استفاده های بعدی میسر باشد. دقیق خوانی را به روشی گفته میشود که مطالعه کننده در هنگام مطالعه به حاشیه نویسی و علامت گذاری بپردازد. نکات مهم با دایره یا با خط کشیدن مشخص میشود و در مواردی هم خلاصه نویسی انجام میگیرد.
آیا به نظر شما برای یادگرفتن درسی باید چندین بار آن را خواند؟
آیا تا به حال از دانش آموز خود شنیدهاید که شکایت کنند و بگویند چند بار یک مطلب را میخوانند ولی یاد نمیگیرند یا زمان امتحان با اینکه آن مطلب را چند بار خواندهاند، توانایی پاسخگویی کامل به پرسش را ندارند یا این که پرسش برایشان آشنا است ولی پاسخ آن را به خاطر نمیآورند. دانش آموزانی هستند که با خواندن زیاد، در یادگیری مطالب ضعف دارند و در مقابلشان هم دانش آموزانی دیده میشوند که با یکی، دو بار خواندن تسلط کامل بر روی درس را پیدا میکنند.
برای یادگیری نیاز به تکرار بیش از حد مطالب نیست بلکه باید شیوه صحیح مطالعه کردن را فراگرفت.
با فرا گرفتن شیوه صحیح مطالعه کردن است که میتوان زمان مطالعه راکاهش داد و میزان یادگیری را بالا برد. در این صورت مدت نگهداری مطالب درحافظه طولانیتر میشود. این نکتهای است که کلیه دانش آموزان به خصوص کنکوریها باید به آن توجه داشته باشند. دانش آموزانی که برای کنکور آماده میشوند باید زمان مطالعه خود را به حداقل برسانند. نحوه مطالعه کردن در دانش آموزان متفاوت است و روشهای گوناگونی وجود دارد، روشهایی که درگذشته بوده و روشهای نوین که کاربرد آن تأثیر بسیار زیادی در یادگیری دارد ما در اینجا این شیوه ها ر ا به اختصار بیان می کنیم:
یک روش نوشتن نکات مهم درس در هنگام مطالعه است. یادداشت برداری از مطالب یکی از عواملی است که میتواند در یادگیری موثرباشد و مدت زمان یادگیری را کاهش دهد در این صورت هنگام مطالعهی مجدد فقط نکات مهم یادداشت شده مطالعه میشود و نیاز به خواندن مجدد کل کتاب نخواهد بود.
در روش دیگر افراد هنگام خواندن دروس، زیر نکات مهم را خط میکشند و برای این کار از انواع ماژیکها استفاده میکنند تا در هنگام مرور، آن مطلب جلب توجه کند البته این روش زمانی موثراست که ابتدا مطلب خوانده و مفهوم آن کاملا درک شود سپس زیر نکات مهم خط کشیده شود زیرا در غیر این صورت افراد در هنگام خواندن مطالب تمرکز نداشته و توجهشان به خطهایی که زیرمطلب کشیده اند جلب میشود.
روش دیگری که میتوان از آن یاد کرد روش حاشیه نویسی است که باید مطالب را خواند و نکات مهم را در حاشیه کتاب نوشت تا در دفعات مراجعه بتوان آنها را مرور کرد.البته این روش برای خواندن مطالبی که اهمیت چندانی ندارند و خواندن آنها باعث اتلاف وقت میشود، مناسب است.
روش دیگر که جزو بهترین شیوه های مطالعه است روش کلید برداری یا کلمه کلیدی است، در این روش یک مفهوم خوانده میشود و سپس بعد از درک آن یک کلمه کوتاه و پرمعنا که تداعی کننده آن مطلب است انتخاب، سپس جایگزین آن میگردد. استفاده از کلمه کلیدی نسبت به روشهای دیگر مناسبتر و کاملتر است. کلمه کلیدی کلمهای است که با دیدن آن معنی و مفهوم جمله در ذهن تداعی میشود. حتما هم نباید کلمات کلیدی عین جمله باشند بلکه میتوان کلمهای را برای آن انتخاب کرد که جدای مطالب باشد ولی بتوان به گونهای به آن ربط داد. به طور مثال برا ی به خاطر سپردن کتابهای نظامی گنجوی که شامل (مخزن الاسرار، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، هفت پیکر و اسکندرنامه) است، کلمه کلیدی برای آن کلمه ملخها رامیتوان انتخاب کرد.
روش دیگری که از مؤثرترین روشها به شمار می*رود، به کارگیری طرح شبکه ذهنی یا ایجاد یک طرحواره ذهنی است. بهترین شیوه برای به خاطر سپردن، درک و فهمیدن مطالب، سازماندهی و دسته بندی آنهاست. بنابراین در هنگام مطالعه یک مبحث در ابتدا باید موضوع مشخص شود بعد نکات اصلی و سپس نکات فرعی شناسایی گردد. اگر اطلاعات را به صورت شبکهای درآوریم و آن را سازماندهی کنیم، در به یادآوری اطلاعات سرعت عمل بیشتری خواهیم داشت. به جای اینکه کلمات کلیدی را پشت سر هم بیاوریم میتوانیم آنها را از طریق طرح شبکهی ذهنی خود گسترش دهیم و همچنین به صورت شبکهای ترسیم نماییم. مطالب باید خوانده شود و پس از درک کامل آن مشخص شود که چند نکته اصلی در آن وجود دارد. نکات اصلی شامل سر فصلهای مهم درس و موضوع اصلی درس میباشد. سپس آنها را به صورت شبکه مشخص میکنیم.
مانند :
– طرح کلی ——–> نکات اصلی ——–>نکات فرعی
می توان از شکل*های مختلف و رنگ*های متنوع استفاده کرد. البته بایستی اشکال سه مرحله متفاوت باشند. هر قدر اشکال به کار رفته برای کلمات کلیدی متنوع*ترباشد به خاطر*سپاری و یادآوری مطالب راحتترخواهد بود. برای ارتباط این اشکال و خانه*ها از می*توان از فلش*ها و اشکال متنوع استفاده کرد. به این ترتیب مفاهیم خانه*ها به هم ربط داده می*شوند.
*روشهای نوین مطالعه برای دانش آموزان عزیز*
مشخص کردن موضوع و طرح کلی و چارچوب درس
میز و صندلی مناسب از لوازم اساسی مطالعه است : بهترین وضعیت برای درس خواندن نشستن پشت میز مطالعه می باشد و بدترین وضعیت حالت درازکش است ، چرا که در این وضعیت سریع حالت خواب آلودگی و چرت زدن به فرد دست داده و بازده مطالعه کاهش می یابد . در طرز نشستن روی صندلی باید مراقب بود که خم کردن سر و تن عادت نشود . ارتفاع میز باید چنان باشد که بتوانید به راحتی و بدون قوز کردن ، پشت آن بنشینید و در ضمن کف پاهایتان روی زمین باشد وسعت سطح میز باید به اندازه کافی باشد تا بتوان کلیه وسایل و کتابهای مربوط به یک موضوع را در روی آن گستراند . آنچه را که برای مطالعه لازم نیست از روی میز دور کنید اگر قرار است با شخص دیگری در یک اطاق مطالعه کنید ، میزها را طوری قرار دهید که به هنگام مطالعه پشتتان به یکدیگر باشد . و هنگام بحث باهم مقابل هم بنشینید .
فضای اطراف و دیوارها باید به گونه ای باشد که شما را به مطالعه تشویق کند نه اینکه باعث حواس پرتی و برهم خوردن تمرکز شما شود. عکسها و نوشته های روی دیوارها می تواند بدقت انتخاب شود تا به این هدف برسیم .
اگر فکر می کنید با صدای رادیو ویا ضبط مطالعه را بهتر می فهمید و از خواب آلودگی شما جلوگیری به عمل می آورد بدانید که این فقط تلقینی بی مورد و یک عادت نادرست است . توجه داشته باشید که اگر به بهترین حالتها عادت کنید موفقیت شما بیشتر خواهد شد .
حتی الامکان ساعت معینی از روز را برای مطالعه یک درس بخصوص تعیین کنید: عادت اندیشیدن یک موضوع در هر روز و در ساعت معین سبب آمادگی ذهنی در آن ساعت می شود ، و آمادگی ذهنی باعث تمرکز حواس می گردد.
سعی کنید در محیطی کاملاً آرام به مطالعه مشغول شوید : باید تا حد امکان از تداخل در امر یادگیری بکاهید وقتی رادیو و یا تلوزیون روشن باشد نمی توانید با موفقیت مطالعه کنید . اگر برنامه ای است که حتماً باید ببینید یا بشنوید سعی کنید در آن زمان درس نخوانید چرا که دریک زمان واحد نمی توان به بیش از یک موضوع توجه کرد .
بلافاصله بعد از صرف غذای سنگین از مطالعه جدی اجتناب کنید: صرف غذا بخصوص غذاهای سنگین و پرحجم موجب فعالیت بیشتر دستگاه گوارش بدن شده و به همین دلیل حجم خون بیشتر به این قسمت از بدن گسیل خواهد شد و چون میزان حجم خون نیز در بدن محدود است ، به همین دلیل است که پس از خوردن غذا احتیاج به استراحت و خواب را در خود احساس میکنید . براین اساس مغز انسان نیز در این مواقع نسبت به اوقات دیگر خون کمتری دریافت می کند و آمادگی کمتری به کار فکری خواهد داشت.
به محض حضور در مکان مطالعه ،فقط به کار مطالعه بپردازید:برای شروع به کار وسواس به خرج ندهید فوراً شروع کنید هر فکر مزاحمی که به مغزتان رسید با قاطعیت آن را دور کرده و اجازه ندهید تا پایان ساعت مطالعه باز گردد . به خود بقبولانید که آدم با اراده ای هستید ، اول مطالعه و بعد ……...
وقت را باید غنیمت شمرد:حداکثر استفاده را از وقت کنید برای این منظور باید هر شاگردی به نظم و ترتیب عادت کند و برای مطالعه به طور روزانه یا هفتگی برنامه مرتبی داشته باشد یکی از عاقلانه ترین و در عین حال مشکل ترین قوانین مطالعه ، طراحی برنامه منظم و بکارگرفتن آن است . مشکل بودن این کار از این نظر است که علاوه بر وسوسه ها و مزاحمت های گوناگون اغلب وقفه ها و فاصله های ناخواسته نیز ایجاد می گردد با وجود این ، اگر واقعاً علاقه به خوب تحصیل کردن و مطالعه درست دارید
با برنامه ریزی مطالعه کنید .
ضمن مطالعه «یادداشت» بردارید.: و برای یادداشت برداشتن طرحی داشته باشید . اندیشه ها و مفاهیم را براساس اهمیت آنها مرتب کنید مفاهیم اصلی را ابتدا بیاورید و سپس جزئیات مربوط به آن را جلوی آن یادداشت کنید . مختصر و مفید ، یعنی تنها نکات اصلی را بنویسید .
به اندازه کافی وقت صرف مطالعه کنید : قاعده کلی این است که در قبال هر یک ساعت درس کلاسی دو ساعت مطالعه و حل تمرین لازم است . مثلاً اگر درسی مستلزم سه ساعت حضور در کلاس است باید لااقل هفته ای شش ساعت نیز صرف مطالعه آن درس شود .
سعی کنید یک پیش آگاهی در مورد دروس داشته باشید: خلاصه وار به صورت کلی و اجمالی یک روخوانی از مبحث جدید را داشته باشید و به فصلهایی که قرار است تدریس شود یک نظر اجمالی داشته و اطلاعات جزئی را بدست آورید . این راه باعث می شود مطلبی که در کلاس درس بیان می گردد در ذهن شما معنی و مفهوم بیشتری یابد .
پیشنهاد می شود برای مطالعه دروس حفظی از روش «بررسی و زمینه یابی» استفاده کنید که شامل مراحل زیر است
بررسی : به عنوانهای یک فصل برای دستیابی به نکات اصلی نگاه کنید و اگر خلاصه نهایی وجود دارد آن را بخوانید .
سؤال : نخستین عنوانها را به صورت سؤال در آورید سعی کنید درسی را که مطالعه می کنید با دید چگونگی «طرح سؤال» از آن مطالعه کنید .
خواندن : برای جواب دادن به سؤال مطالب لازم را مطالعه کنید .
از برخوانی : به مطالب نگاه کنید و به سؤال پاسخ دهید بهتر است عبارات کلیدی را یاد داشت کنید .
مطالب حفظی را پیش خود تکرار کنید : این تکرار و از برخوانی نشان می دهد که در کجا احتیاج بیشتری به مطالعه هست د رهنگام از بر گفتن واژه های کتاب طوطی وار تکرار نکنید ، ابتدا مطالب را بفهمید زیرا اگر مطالب را فهمیده باشید به راحتی می توانید با جملات خود مقصود را بیان کنید . اگر دیدید هنگام شرح دادن مطالب نمی توانید از عبارات کتاب یا مثال هایی که معلم زده است خارج شوید معلوم می شود که آن موضوع را خوب نفهمیده اید و باید وقت بیشتری صرف مطالعه آن کنید .
عادت کنید هر مطلبی را با حضور ذهن و تمرکز فرا گیرید: تمرکز به قدری مهم است که بدون تقویت آن مطالعه شما کاملاً بیهوده و بی نتیجه خواهد بود بنابراین آن را سر سری نگرید و سعی کنید حتماً آن را در خود ایجاد کنید و قوت بخشید . اما این که در زمان مطالعه مدام در این فکر باشید که تمرکز خود را از دست ندهید بیشتر سبب سردرگم شدن خواهد شد . وجود یک وضعیت جسمی و روانی مناسب نیز برای این امر بسیار ضروری است . روشن است اگر شما خواب آلوده باشیدو یا از لحاظ روانی در وضعیت نامناسب بسر برید قادر نخواهید بود که در هنگام مطالعه تمرکز داشته باشید .
در هنگام مطالعه زیر کلمات کلیدی و مهم خط بکشید : و جملات مهم را با علامت (p) در حاشیه صفحه در کنار مطلب ، مشخص کنید خط کشی و علامت گذاری تمامی مطلب مورد مطالعه به آن اهمیت یکسانی می بخشد ، و نه تنها باعث یادگیری بیشتر نمی شود بلکه تمرکز حواس را نیز به هم می زند .
صفحات درس را جلوی چشم خود تجسم کنید: این واقعیت به خوبی ثابت شده است که اگر صفحه یا صفحاتی از کتاب یا جزوه ای را چندین با بخوانیم نه تنها با موضوع آشنا می شویم ، بلکه کلمات چاپ شده درکتاب را هم می بینیم به عبارتی در جلوی چشم مجسم می کنیم این عادت را در خود پرورش دهید خصوصاً در مورد منحنی ها ، اشکال ، تصاویر و یا هر نوع شکلی که به عنوان کمک در درک و فهم بهتر مطلب از آنها استفاده شده است بنابراین سعی کنید با ذهنی هوشیار، دلیل های مربوط به موضوع را بفهمید و صفحات درسی مربوط به آن را نیز در جلوی چشم خود تجسم کنید .
تحقیقات نشان می دهد حافظه ما ۱۰% از چیزی که می خوانیم ۲۰% از چیزی که می شنویم ۳۰% از چیزی که می بینیم ۵۰% از چیزی که می بینیم و می شنویم ۸۰% از چیزی که می گوئیم ۹۰% از چیزی که همزمان می گوئیم و انجام می دهیم ، ثبت می کند . به همین خاطر است که وقتی تمرینی را خود انجام می دهیم ( حل می کنیم) و یا آزمایش را عملاً انجام می دهیم بهتر به ذهنمان سپرده می شود و دیر تر فراموش می کنیم . این امر در دروسی مانند ریاضی و فیزیک اهمیت ویژه ای می یابد . برای این منظور لازم است در این درس هاپس از مطالعه و تکرار مطالب خواندنی اولیه به مرور مثالهای حل شده معلم بپردازیم بعد خودمان آنها را حل کنیم و به حل مسائل مشابه که دارای جواب است بپردازیم و درستی جواب خود را بررسی کنیم پس از اطمینان یافتن در مورد کسب مهارت لازم د رآن مبحث به حل تست در زمان کوتاه بپردازیم .
اگر در یادگیری مطالب درسی با مشکل روبرو هستیم بایدبه دنبال علت آن بگردیم: و بعد از شناسایی آن در جهت رفع آن اقدام لازم را انجام دهیم علت های عمده ضعف در یادگیری را می توان در موارد زیر خلاصه کرد :
نداشتن هدف در یادگیری : نداشتن هدف مشخص و روشن و قابل دسترسی ، علاقه و میل به یادگیری را در شخص از بین می برد
فقدان انگیزه کافی: فرآیند یادگیری به انگیزه میل و رغبت کافی برای مطالعه دروس نیازمند است فقدان انگیزه کافی به هر دلیل یک مانع جدی برای یادگیری می باشد .
عدم توجه و دقت کافی : بسیاری از کارشناسان تعلیم و تربیت ، بی توجهی و بی دقتی را مهمترین علت یاد نگرفتن می دانند و به طور کلی هرچه بیشتر به چیزی توجه کنیم بهتر آن را درک می کنیم . بی توجهی یادگیرنده گاهی مربوط به عوامل درونی ( اضطراب ، خستگی ، گرسنگی ، درد، نگرانی ، افسردگی ، تخیلات و …. است) و در بعضی مواقع هم مربوط به عوامل برونی (رویدادهای محیط مطالعه در هنگام مطالعه در خانه و مدرسه ، صدای تلوزیون و ……) می باشد .
نداشتن معلومات پایه برای یادگیری : این امر بخصوص در مرور دروس ریاضی ، فیزیک ، شیمی، و علوم حائز اهمیت است . دانش آموزی که معلومات اولیه و پیش نیاز را نمی داند ، بالتبع نمی تواند مطالب پیچیده تر که بر اساس آن معلومات پایه و اولیه است درک کند .
وجود مشکلات عاطفی و هیجانی :دانش آموزی که اعتماد به نفس ندارد و می ترسد که مورد تمسخر همسالانش قرار گیرد و آرامش و شرایط مناسب عاطفی را برای یادگرفتن ندارد ، ترس از شکست ، نداشتن اعتماد به نفس ، ترس از تمسخر یا مورد تنبیه قرار گرفتن و اضطراب شدید از جمله مهمترین عوامل مؤثر در عقب ماندگی تحصیلی دانش آموزان است.
در هنگام مطالعه و پس از آن به کار خود و نتیجه آن امیدوار باشید : سعی کنید روحیه خود را در بالاترین حدممکن و همیشه شارژ نگهدارید . از پیشرفت مطالعه خود لذت ببرید و انرژی مثبت ایجاد شده را در خود تقویت کنید . به کمبودها و کاستی ها حساس باشید و سعی کنید آنها را در اسرع وقت از بین ببرید.
بهداشت مطالعه
هوا و نور : کیفیت هوای تنفسی هم از نظر ایجاد نشاط و هم از لحاظ فراهم آوردن موجبات کسالت خیلی مهم است . تنفس در اتاق دربسته که هوا به قدر کافی در آنجا وجود ندارد ، کاردرستی نیست .
جهت تابش نور : نور باید از سمت چپ ، بالا و با زاویه تقریبی ۴۵ درجه به کتاب و کاغذ بتابد . زیرا اگر از سمت راست بتابد ، خصوصاً هنگام نگارش ، باعث ایجاد سایه دست برروی کاغذ می شود که در دید اشکال ایجاد کرده و در نتیجه باعث خستگی چشم می شود .
۳- استفاده از نور غیر مستقیم : بهترین نور برای مطالعه و کار ، روشنایی معمولی اتاق است که در هوای روشن به وسیله نور غیر مستقیم ایجاد شده باشد .
۴- فاصله مناسب چشمها با کتاب یا کاغذ : یک چشم سالم از فاصله ۳۰ سانتی متری می تواند حروف کتاب را تشخیص دهد . اگر از این فاصله قادر به خواندن نیستید به پزشک مراجعه نمائید .
۵- نوع مرکب یا خودکار : بهترین رنگها ، رنگ آبی و مشکی است که فشار کمتری به چشم وارد می کند و مانع خستگی می شود . رنگهای قرمز ، سبز و … دید را مشکل و باعث خستگی چشم می شوند .
۶- استراحت متناوب چشمها : برای هر ساعت مطالعه یک ربع تا بیست دقیقه استراحت مفید لازم است . این استراحت نه تنها برای چشم بلکه برای مغز هم فرصت مناسبی است که یادگیری خود را مرور کند . در زمان استراحت باید به فاصله دور و بدون توجه و دقت نگاه کرد ، این کار باعث تنوع و تمدد اعصاب نیز می شود .
۷- یکنواخت بودن نور محیط : نورهای محیط خصوصا اگر در زاویه دید چشمهای شما هستند باید یکنواخت باشد . یکی از معایب استفاده از چراغ مطالعه این است که تمرکز نور به سطح کتاب و تاریکی نسبی محیط اطراف باعث خستگی زودرس چشمها می شود .
۸- وضع نشستن به هنگام مطالعه : وضع نشستن برای افرادی که زیاد مطالعه می کنند بسیار مهم است . نباید به صورت خمیده و یا در طرفین مطالعه نمود ، چون به تدریج باعث تغییر ستون فقرات می گردد ؛ ستون فقرات به هنگام مطالعه باید راست باشد ، بایدضمن مطالعه و در وقتهای استراحت چشمها و وضع نشستن خود را تغییر داده ، مختصری حرکت نمایید تا از رکود خون در پاها جلوگیری شود . مطالعه در حال دراز کشیدن برای چشم مناسب نیست چراکه روشنایی کتاب تامین نمی شود و خستگی زودتر فرا می رسد همچنین مطالعه در وسط روز رو به شمال مناسب نیست زیرا نور بیشتر یا کمتر از حد طبیعی به چشمها می رسد .
۹- مطالعه موقع حرکت : مطالعه هنگام راه رفتن به علت تکان ، حرکت و تغییر دائمی فاصله چشمها تا کتاب باعث خستگی و ضعف چشمها می شود .
۱۰- نور لامپهای مهتابی : به علت داشتن نوسان ، چندان مناسب نیست و بهتر است به جای استفاده از یک منبع نوری از چند چراغ استفاده نمود . نور نباید نوسان داشته باشد تا روشنایی محل مطالعه یکسان بماند .
۱۱- تعیین اوقات و برنامه منظم برای مطالعه : اگر مطالعه در ساعات معینی از شبانه روز انجام گیرد ، آمادگی ذهنی و بدنی به هنگام مطالعه را می کاهد ، مگر اینکه زمان مطالعه کوتاه مدت باشد .
۱۲- صرف غذا و مطالعه : بلافاصله پس از صرف غذا نباید مطالعه نمود ، زیرا به علت شروع فعالیت دستگاه گوارش پس از خوردن غذا و هجوم خون به معده و احشاء داخلی ، از میزان جریان خون در مغز کاسته می شود و آمادگی برای مطالعه کاهش می یابد .
۱۳- تنفس هنگام مطالعه : انجام حرکات تنفسی متناسب در مطالعه بسیار مهم است . تنفس اگر نامنظم باشد ، به تدریج باعث کاهش اکسیژن خون و ایجاد حالت خواب آلودگی می شود ودرنتیجه از آمادگی ذهنی برای مطالعه می کاهد .
۱۴- آرامش فکری : در هنگام مطالعه باید از اشتغالات ذهنی و عصبانیت جلوگیری نمود . اضطراب و ناراحتی باعث از بین رفتن تمرکز حواس می شود و حافظه کسانی که دارای اضطراب و عصبانیت هستند ، به طور محسوسی از افراد عادی کمتر است .
۱۵- ورزش و مطالعه : یکی از مشکلات اساسی در مطالعات طولانی اختلال در جریان خون است . افرادی که ساعت زیادی در شبانه روز به مطالعه می پردازند باید فعالیت و حرکات عضلانی کافی داشته باشند . چرا که در افراد پرمطالعه ، خون بیش از همه جا ، در مغز و کاسه سر گردش کرده و اختلالاتی در گردش خونشان به وجود می آید .