چگونه بهترین قواعد انضباطی را برای کلاس خود تنظیم کنیم؟
ایجاد و حفظ یک محیط آرام و منظم، یکی از بزرگترین چالش‌ها و در عین حال، یکی از ضروری‌ترین پیش‌نیازها برای یادگیری مؤثر در کلاس درس است. یک کلاس بی‌نظم، نه تنها فرآیند آموزش را مختل می‌کند، بلکه به منبعی از استرس و فرسودگی برای معلم و دانش‌آموزان تبدیل می‌شود. با این حال، مفهوم انضباط اغلب به اشتباه با تنبیه و کنترل سختگیرانه برابر دانسته می‌شود. در حالی که ریشه این کلمه به معنای (آموزش دادن) و (هدایت کردن) است. بنابراین، یک راهنمای انضباطی مؤثر، مجموعه‌ای از مجازات‌ها نیست، بلکه یک چهارچوب پیشگیرانه و آموزشی است که به دانش‌آموزان مهارت‌های خودکنترلی، مسئولیت‌پذیری و احترام متقابل را می‌آموزد. هدف، ایجاد کلاسی ساکت از روی ترس نیست، بلکه خلق یک جامعه یادگیری آرام و پویا از روی احترام و درک متقابل است.
بخش اول: تغییر پارادایم؛ از مدیریت واکنشی به ایجاد فرهنگ پیشگیرانه
بسیاری از معلمان، بخش عمده‌ای از انرژی خود را صرف واکنش نشان دادن به رفتارهای نامناسب می‌کنند. این رویکرد واکنشی، مانند خاموش کردن آتش‌های کوچک و پراکنده است، بدون آنکه به منبع اصلی آتش‌سوزی توجهی شود. مؤثرترین استراتژی برای ایجاد یک کلاس آرام، یک تغییر پارادایم از واکنش به پیشگیری است. این به معنای سرمایه‌گذاری زمان و انرژی در ابتدای سال تحصیلی برای ساختن یک فرهنگ کلاسی قوی است که از بروز بسیاری از مشکلات رفتاری جلوگیری می‌کند.
ستون اصلی این فرهنگ پیشگیرانه، رابطه معلم و دانش‌آموز است. تحقیقات به طور پیوسته نشان می‌دهند که دانش‌آموزان به ندرت کلاسی را مختل می‌کنند که در آن احساس احترام، تعلق و ارتباط مثبت با معلم خود داشته باشند. زمانی که دانش‌آموزان بدانند معلم به آنها به عنوان یک فرد اهمیت می‌دهد، انگیزه بیشتری برای همکاری و پیروی از انتظارات کلاس خواهند داشت. علاوه بر این، باید به یاد داشت که هر رفتاری یک نوع ارتباط است. به جای پرسیدن (چطور این رفتار را متوقف کنم؟)، باید پرسید (این رفتار در تلاش است چه نیازی را به من بگوید؟). درک این نیازها، کلید مداخلات مؤثر و همدلانه است.
بخش دوم: ستون‌های یک کلاس آرام و منظم
ایجاد یک محیط منظم بر روی چند ستون اصلی استوار است که باید به طور هماهنگ و باثبات پیاده‌سازی شوند.
۱. طراحی و آموزش روال‌ها و رویه‌های مشخص
بخش بزرگی از بی‌نظمی در کلاس، از ابهام و عدم قطعیت ناشی می‌شود. دانش‌آموزان در یک محیط قابل پیش‌بینی، احساس امنیت و آرامش بیشتری می‌کنند. روال‌ها (Routines) ساختار لازم را برای این پیش‌بینی‌پذیری فراهم می‌کنند. باید برای تمام فعالیت‌های تکرارشونده در کلاس، یک رویه مشخص و واضح وجود داشته باشد؛ از نحوه ورود به کلاس و شروع به کار گرفته تا روش‌های درخواست کمک، تحویل تکالیف، کار در گروه‌ها و خروج از کلاس. نکته کلیدی این است که این روال‌ها نباید صرفا اعلام شوند، بلکه باید به طور مستقیم آموزش داده شده، مدل‌سازی و بارها در هفته‌های اول مدرسه تمرین شوند تا به عادت تبدیل گردند.
۲. ایجاد قوانین کلاسی با مشارکت دانش‌آموزان
دانش‌آموزان زمانی به قوانین پایبندتر هستند که در فرآیند ایجاد آنها نقش داشته باشند. به جای ارائه یک لیست طولانی از قوانین دستوری، در ابتدای سال تحصیلی، جلسه‌ای را به گفتگو با دانش‌آموزان درباره اینکه (کلاس ایده‌آل ما چه ویژگی‌هایی دارد؟) اختصاص دهید. از این گفتگو، می‌توان ۳ تا ۵ قانون اصلی، مثبت و قابل فهم را استخراج کرد (مانند: به یکدیگر احترام بگذاریم، تمام تلاش خود را بکنیم، ایمنی را رعایت کنیم). نوشتن این قوانین بر روی یک پوستر و امضای آن توسط همه اعضای کلاس، حس مالکیت و مسئولیت‌پذیری جمعی را تقویت می‌کند.
۳. استفاده از زبان مثبت و تشویق‌کننده
کلماتی که معلم به کار می‌برد، تأثیر مستقیمی بر اتمسفر کلاس دارد. به جای تمرکز بر کارهای ممنوعه، بر روی رفتارهای مورد انتظار تمرکز کنید. به عنوان مثال، به جای گفتن (ندوید!)، بگویید (لطفا در راهرو راه بروید). این زبان مثبت، کمتر حالت تقابلی دارد و احتمال مقاومت را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، به طور فعال به دنبال فرصت‌هایی برای تحسین رفتارهای مثبت باشید. تحسین مشخص و صادقانه (مانند: از اینکه با دقت به صحبت‌های دوستت گوش دادی، سپاسگزارم) بسیار مؤثرتر از توبیخ مداوم رفتارهای منفی است.
۴. به‌کارگیری مداخلات کم‌سطح و غیرمخرب
برای مدیریت رفتارهای جزئی و مزاحم، نیازی به متوقف کردن کامل جریان تدریس و ایجاد یک نمایش بزرگ نیست. مداخلات کم‌سطح، راهکارهای آرامی هستند که به معلم اجازه می‌دهند بدون تشدید موقعیت، رفتار دانش‌آموز را مدیریت کند. این تکنیک‌ها شامل استفاده از حضور غیرکلامی (حرکت آرام به سمت دانش‌آموز مورد نظر)، برقراری تماس چشمی، ایجاد یک وقفه کوتاه و معنادار در صحبت کردن، یا یک تذکر بسیار آرام و خصوصی در گوش دانش‌آموز است. این روش‌ها به حفظ کرامت دانش‌آموز کمک کرده و از ایجاد کشمکش قدرت جلوگیری می‌کنند.
۵. آموزش مهارت‌های خودتنظیمی و حل تعارض
انضباط واقعی، آموزش مهارت است. بسیاری از دانش‌آموزان به این دلیل رفتار نامناسب از خود نشان می‌دهند که مهارت‌های لازم برای مدیریت هیجانات یا حل مشکلات اجتماعی خود را ندارند. اختصاص دادن زمانی مشخص برای آموزش مستقیم مهارت‌های خودتنظیمی (مانند تکنیک‌های تنفس عمیق برای مدیریت خشم) و راهبردهای حل تعارض (مانند آموزش گفتگوی مبتنی بر احترام و پیدا کردن راه‌حل‌های برد برد)، یک سرمایه‌گذاری بلندمدت برای آرامش کلاس است. با این کار، دانش‌آموزان ابزارهای لازم برای پیشگیری از بروز مشکلات در آینده را به دست می‌آورند.
۶. ثبات قدم در اجرای پیامدهای منطقی
دانش‌آموزان باید بدانند که قوانین کلاس جدی هستند و زیر پا گذاشتن آنها پیامدهایی را به دنبال دارد. این پیامدها باید منطقی، مرتبط با رفتار و ترمیمی باشند. به عنوان مثال، پیامد منطقی برای دانش‌آMoozi که میزی را کثیف کرده، تمیز کردن آن است، نه محروم شدن از زنگ تفریح. نکته حیاتی در این زمینه، ثبات قدم است. قوانین و پیامدها باید هر بار و برای همه دانش‌آموزان به طور یکسان اجرا شوند. این ثبات، حس عدالت و امنیت را در کلاس تقویت کرده و از چانه‌زنی‌های بی‌مورد جلوگیری می‌کند.
نتیجه‌گیری
ایجاد یک کلاس آرام و منظم، محصول یک دستورالعمل جادویی نیست، بلکه نتیجه تلاش مستمر برای ساختن یک جامعه یادگیری مثبت است. این فرآیند بر پایه احترام متقابل، انتظارات روشن و روابط قوی استوار است. معلمی که به جای تمرکز بر کنترل، بر روی ارتباط، آموزش و پیشگیری تمرکز می‌کند، پایه‌های یک محیط یادگیری را بنا می‌نهد که در آن، انضباط نه از بیرون، که از درون خود دانش‌آموزان نشأت می‌گیرد. یک کلاس آرام، به معنای یک کلاس بی‌صدا و بی‌روح نیست؛ بلکه مکانی است که در آن، همهمه‌ای سازنده از یادگیری فعال، همکاری محترمانه و کنجکاوی پویا به گوش می‌رسد و این، بهترین بستر برای رشد و شکوفایی معلم و دانش‌آموز است.
دیدگاه شما در این مورد چیست؟ نظرات و تجربیات خود را در بخش کامنت‌ها با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.