مدیریت کلاس درس نوشته: احمد عباسپور
مقدمه:
پیشرفت هر جامعه به‌چگونگی کیفیت آموزش و پرورش آن جامعه بستگی دارد.کلاس، مرکزی برای نظام پویای تعامل انسان است. هر روز هزاران رفتار کلامی وغیرکلامی‌به‌طورفردی‌وجمعی‌در کلاس‌اتفاق‌می‌افتدکه‌در جای خود قابل تأمل است.
فنون مدیریت کلاس به‌وسیله‌ی عوامل مشخص‌کننده‌ی موقعیت معلم ودانش‌آموز اندازه‌گیری می‌شوند و نگرش‌های دانش‌آموزان در کلاس رسمی و رشدآنان با مهارت‌های مدیریتی معلم در کلاس توسعه می‌یابد.
مدیریت کلاس اولین سطح مدیریت آموزشی است و پایه‌ی سطوح بالاتر مدیریت‌یعنی مدیریت مدرسه، مدیریت ناحیه و مدیریت کل نظام آموزش و پرروش محسوب‌می‌شود و در شکل دادن به‌ساختار آموزش و فرایند تدریس و ساخت شخصیت وروند ذهنی، عاطفی، آموزشی و تربیتی دانش‌آموزان نقش اساسی دارد (صباغیان،۱۳۸۰).
گرچه کارایی معلم براساس نگرش، نیات و شخصیت از یک سو و همه جانبه بودن‌او بر اساس مهارت در توانمندسازی دانش‌آموزان از سوی دیگر سنگ بنای مدیریت‌کلاس درس است، اما معلم به‌مهارت‌ها و فنونی سازمان دهنده نیاز دارد تا شرایط بهینه‌ای را برای تحقق یادگیری خلق کند (تاج‌الدین، ۱۳۸۲).
پس بسیار شایسته است که مدیریت کلاس و اهم مطالب مربوط به‌آن بررسی شده‌و موانع و مشکلات مدیریت مؤثر بررسی شده و راهبردهایی جهت مقابله و رفع موانع‌مدیریت کلاس تحلیل و ارائه گردد تا بتوانیم با به‌کارگیری راهبردها بر مشکلات فائق‌آمده و محیط کلاس را به‌محیطی جذاب، شاد و مثبت جهت حداکثر تعامل ویادگیری تبدیل کنیم طی سالیان گذ شته حرکتی جهانی از سوی پژوهشگران و دست اندرکاران و سیاستگذاران برای مطالعه عوامل موثر در کارآمد کردن نظام آموزشی شروع شده است . ( تدلای و رینولدز ۲۰۰۰ )
مطالبی در باره مدیریت کلاس درس به این دلیل به نگارش در آمده است که در حال حاضر فرصت مناسبی است برای کار آمد کردن مارس و نیز بررسی سطح کلاس درس یا معلمان کلاسهای مدارس سطح کشور
تمام شواهدی که از مجموع تحقیقات کارامدی مدرسه به دست آمده اند نشان می دهند که در تعیین چگونگی عملکرد دانش اموزان در مدرسه کلاسها، بیشتر از مدارس اهمییت دارند .
یافته های پژوهشی نشان داده اند که مدیریت کلاس درس معلم های کارامد تر را از معلم های کارامد کمتر و معلم های مجرب را با ترکیب فعالیت های مختلف مدیریتی ، کلاس را به راحتی اداره می کنند از معلم های تازه کار که مدیریت کلاس برای انها مشکلات قابل توجهی به بار می اورد متمایز می کند .
در دهه ۱۹۷۰ پژوهشی توسط گروهی به رهبری ادموند امر و کارولین اورتسون (۲) در زمینه مدیریت کلاس انجام گردید . آنها از دیدگاه پژوهشی کارامد ی معلم تفاوت های بین معلمان را بر حسب فتار مرتبط و نامرتبط با تکلیف دانش اموزان شان مورد بررسی قرار دادند و ان تفاوت ها را با راهبردهای معلم در مدیریت کلاس درس مرتبط ساختند .(۳) ( امر و همکاران ، ۱۹۹۷- اورتسون ،۱۹۹۷)
رویکرد پژوهشی ” بوم شناسی کلاس درس ” دیدگاه متفاوتی است که توسط کونین ۵(۵) در اواخر دهه ۱۹۶۰ شروع گردید . وی یکی از کسانی بود که بعد از مطالعات گسترده پی برد رفتار دانش اموزان صرفا و در واقع اساسا تحت تاثیر تکنیک های انضباطی معلمان قرار نمی گیرد ، بلکه از مدیریت کلاسی آنها تاثیر می گیرد . ( کونین ، ۱۹۷۰)
روش معلم در مدیریت کلاس براساس جهت‌گیری‌های انسانی در محیط کلاس‌است. معلم باید به‌دانش‌آموزان به‌عنوان افراد مجزا و مستقل نگاه کند و راه‌های‌مناسب برای پذیرش و اجرای رفتاری خاص را در هر دانش‌آموز پیدا نماید.
موضوع مدیریت در کلاس درس یکی از مباحثی است که در ارتقای کیفی نظام‌آموزش و پرورش تأثیر به‌سزایی دارد. پیش از بیان تعریف‌های مدیریت کلاس، بهتراست چند تعریف از مدیریت بیان شود.
پرداختچی (۱۳۷۲) مدیریت را کار کردن با افراد و به‌وسیله افراد و گروه‌ها برای‌تحقق اهداف سازمانی بیان می‌کند. چنان‌چه بخواهیم این تعریف را به‌مدیریت‌کلاس مربوط سازیم، در این تعریف اهمیت مشارکت معلم به‌عنوان رهبر و راهنمای‌دانش‌آموزان بیشتر ملحوظ است. او هم‌چنین مدیریت را مجموعه‌ی فرایندهایی‌می‌داند که از طریق آنها منابع انسانی و مادی مناسب و مورد نیاز فراهم می‌گردد و ازطریق نفوذ به‌رفتار و افراد در جهت تحقق اهداف سازمان اثربخش می‌گردد. در این‌تعریف استفاده بهینه از ابزار و وسایل کمک آموزشی در جهت رشد یادگیری که هدف‌اصلی مدرسه و کلاس درس است تحقق می‌یابد.
صفوی (۱۳۷۲) مدیریت کلاس درس را “رهبری کردن امور کلاس درس از طریق:تنظیم برنامه‌ی درسی، سازماندهی مراحل کار و منابع، سازماندهی محیط به‌منظوربالا بردن کارایی، نظارت بر پیشرفت دانش‌آموزان و پیش‌بینی مسایل بالقوه” می‌داند.
رئوفی (۱۳۷۷) مدیریت کلاس درس را این‌گونه تعریف می‌کند:”مدیریت کلاس‌عبارت است از هنر به‌کاربردن دانش تخصصی و بهره‌گیری از مهارت‌های کلاسداری‌در هدایت دانش‌آموزان به‌سوی اهداف مطلوب مورد نیاز دانش‌آموزان و جامعه”.
مدیریت کلاس کلیه‌ی تصمیم‌گیری‌ها و اعمالی را که برای نظم دادن به‌کلاس لازم‌است و تحت عنوان انضباط مطرح می‌شود، شامل می‌گردد. منظور از این‌گونه نظم،مدیریت، نگهداری و یا فراهم کردن محیطی است که در آن یادگیری صحیح همراه باکاهش مسایل و مشکلات برای دانش‌آموزان انجام می‌شود (گینات، ۱۹۷.¬¬)
به‌نظر اسکریونر(۱۹۹۴) مدیریت کلاس درس به‌مفهوم “ایجاد شرایط لازم‌برای تحقق یادگیری است. ” بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که مهارت‌های‌مدیریت کلاس درس” سنگ بنای کل موفقیت در تدریس” است.
از نظر بیکرووستراپ (۲۰۰۰)، اهداف عمده‌ی مدیریت کلاس درس شامل‌موارد زیر است:
۱ – برنامه‌ریزی درسی بر پایه‌ی ترکیبی از تنوع و هدف
۲ – ارائه‌ی دستورالعمل‌های شفاف به‌دانش‌آموزان در مورد فعالیت‌های درسی
۳ – هدایت و نظارت بر یادگیری و فعالیت‌های دانش‌آموزان
۴ – بکارگیری ابزارهای آموزشی و منابع یادگیری و تدریس
۵ – حرکت منطقی از یک مرحله از تدریس به‌مرحله دیگری از تدریس
۶ – زمان‌بندی فعالیت‌های کلاسی و ایجاد توازن در آنها
۷ – شروع و خاتمه هدفمند تدریس
بنابر این دیده می‌شود اصطلاح مدیریت کلاس با اصطلاح نظم و انضباط معادل نبوده‌و مدیریت کلاس را می‌توان مجموعه‌ای از برنامه‌ریزی‌ها و اقداماتی دانست که معلم‌برای اطمینان یافتن از اثربخشی و کارایی یادگیری در کلاس انجام می‌دهد معلمانی‌که در امر مدیریت کلاس موفق هستند نظم و انضباط را در جایگاه مناسب آن در کل‌صحنه‌ی آموزش قرار می‌دهند. با اجرای طرح‌ها و برنامه‌های مدیریت کلاس معلم نه‌تنها امیدوار است که میزان یادگیری دانش‌آموزان افزایش یابد، بلکه هم‌چنین به‌آنان‌کمک می‌کند که متوجه‌ی رفتار خود باشند و آن‌را اصلاح نمایند (صیامی، ۱۳۸۰).
در مدیریت کلاس با شرایط اقلیمی، جغرافیایی و شرایط کمی و کیفی واستانداردهای متفاوت و ضوابط موجود و جو کلاس، موانع و مشکلات مدیریتی‌مختلفی در کلاس ایجاد می‌شود. البته ابتدا باید تعریف روشن از موانع و مشکلات‌مدیریت کلاس داشته باشیم. منظور ما از مشکلات مدیریتی هرگونه موقعیتی است که‌محیط یادگیری را مختل می‌کند و یا موجب حواس‌پرتی دانش‌آموزان و یا معلم‌می‌شود.
صیامی (۱۳۸۰) به‌نقل از کیندزواتر (۱۹۷۸) منشأ رفتارهایی که معلمان آنها رامشکلات مدیریتی تلقی می‌کنند را خود معلمان، مشکلات عاطفی دانش‌آموزان ورفتارهای غیرعمدی و ناپایدار دانش‌آموزان بیان می‌کند.
فرانسیس (۱۹۷۵) چهار منبع اصطکاک را با عنوان سر و صدا، وسایل، تحرک و پچ‌پچ توصیف کرده است. هیچ‌یک از این منابع به‌تنهایی برای اقتدار معلم مشکل مهمی‌محسوب نمی‌شود ولی چنان‌چه هر یک از آنها به‌شکلی نادرست اداره شود، می‌توانداز تحریکی جزیی به‌صورت برخوردی مهم ظاهر شود (صباغیان، ۱۳۸۰).
مطالعات نشان می‌دهد که اغلب ۳۰ درصد یا بیشتر زمان آموزشی در هر روزبه‌صورت پیش‌بینی شده و یا پیش‌بینی نشده از بین می‌رود و از دست دادن زمان به‌هرعلتی که باشد تأثیر منفی بر پیشرفت علمی فراگیران می‌گذارد و شرایطی را برای‌مشکلات رفتاری دانش‌آموزان ایجاد می‌کند (اورتسون و هاریس(۹۰)، ۱۹۹۲
وقفه‌های هنگام راهنمایی‌های معلم قبل و بعد از یک بخش آموزشی، دلیل اکثرمشکلات مدیریتی کلاس و از دست دادن فرصت‌هاست. در طول کار روزانه‌اتفاق‌های پیش‌بینی نشده زیادی روی می‌دهند که این وقایع ممکن است به‌وسیله‌ی‌دانش‌آموزان، مربیان مدرسه و مشاهده‌کنندگان آغاز شود.
هر کلاسی دارای زنجیره‌ای از خصوصیت‌ها است که در مقایسه با کلاس‌های‌دیگر و با شخصیت و شیوه‌ی کار معلم فضای مربوط به‌خود را به‌وجود می‌آورد.برخی از ویژگی‌ها را در تمام کلاسها می‌توان یافت و لازم است آنها را در حرفه‌ی‌معلمی و اداره‌ی کلاس مورد توجه قرار داد. (زمانی، ۱۳۷۹) به‌نقل از دویل(۱۹۷۹) این ویژگی‌ها را چنین توصیف می‌کند:
۱ – کلاس محیطی چند بعدی است.
۲ – بسیاری از حوادث کلاس به‌صورت هم‌زمان روی می‌دهد.
۳ – حوادث کلاسی نه تنها چند بعدی و هم‌زمان است، بلکه هر کدام از آنهابه‌لحظه‌ای خاص مربوط می‌شود. به‌عبارت دیگر اکثر اتفاق‌هایی که با هم در کلاس‌روی می‌دهد، نیاز به‌عکس‌العمل آنی و لحظه‌ای معلم دارد.
۴ – علاوه بر آنی بودن، چند بعدی بودن و هم‌زمان بودن فعالیت‌ها، مهم‌ترین‌ویژگی هر کلاس این است که جریان فعالیت‌ها در کلاس بسیار غیرقابل پیش‌بینی‌است. اداره کردن چنین محیطی نیازمند تصمیمات آنی، سریع و مداوم است وبه‌مهارت‌های خاص مدیریتی نیاز دارد.
مولفه های مدیریت اثر بخش کلاس درس
شروع به موقع درس
یکی از اجزای مدیریت اثر بخش کلاس درس که اغلب نادیده گرفته می شود شروع به موقع جلسه درس است . دلایل مختلفی برای شروع دیر هنگام جلسات درس وجود دارد که به شرح زیر است .
الف ) طولانی شدن جلسات دروس قبلی
ب) طولانی شدن زنگ تفریح
ج) بازگشت نامنظم به جلسه درس بعد از زنگ تفریح
د) اداره ناکارامد بازگشت دانش آموزان به کلاس درس
معلم می تواند به کاهش مشکلات فوق کمک نماید و نیز وجود یک خط مشی کلی در مدرسه ضروری است . معلم می تواند با وضع دستور العمل های مشخص برای شروع درس ، میزان بی نظمی را به حداقل برساند . برای مثال معلم می تواند قبل از ورود دانش آموزان مطالب آموزشی را بر روی تابلو بنویسد تا با ورود آنها بلافاصله درس شروع شود یا به دانش آموزان آموزش دهد که یادداشت بردارند و یا مطالب آموزشی بخوانند .
طراحی آموزشی طرح درس موضوعی روزانه
نام کتاب موضوع پایه تحصیلی تعداد دانش آموزان نفر نام اموزشگاه :
شمار طرح درس تاریخ اجرای طرح درس مدت اجرا ی طرح نام و نام خانوادگی دبیر مجری طرح :
الف ) مهارت های قبل از شروع کلاس درس
۱) هدف کلی درس :
۲) هدفهای رفتاری در حیطه شناختی :
۳) هدفهای رفتاری در حیطه عاطفی :
۴) هدفهای رفتاری در حیطه روانی حرکتی :
-ارزشیابی تشخیصی ( سئوال از درس جدید )
– ایجاد انگیزه ( عنوان فواید درس )
– پیش سازمان دهندگان ( هدف از تدریس ) نکاتی که دانش آموز باید یاد بگیرد
وظایفی که شما دانش آموزان بر عهده دارید .
– سازماندهی ( نوشتن عناوین دروس روی تابلو ) عناوین درس
ب ) مهارت های ارائه ی تدریس
۱- مهارت آغازین درس عنوان یک داستان / خاطره / حکایت / ضرب المثل / نشان دادن عکس / نمایش فیلم / لطیفه/ اجرای نمایش توضیحات کامل
۲- انتخاب روش تدریس
۳- مهارت پرسش کردن و ارزشیابی تکوینی
۴- مهارت تمرین کردن و گروه بندی
۵- مهارت پایان درس و جمع بندی
ج) مهارت های پایانی تدریس
۱- ارزشیابی پایانی( آزمون کتبی و شفاهی )
۲- ارایه ی تکالیف و فعالیت عملی به دانش اموزان
د) نقد و بررسی درس
۱- بررسی نقاط قوت و ضعف درس
۲- تعیین و تشخیص و تدوین نقاط ضعف و معایب درس
۳- ارائه پیشنهادات مناسب و راهبردهای علمی
وضعیت نشستن دانش آموزان در سر کلاس
جنبه مهم دیگری از مدیریت کلاس درس نحوه نشستن فراگیران در کلاس درس است . قاعده کلی اینست که فراگیران باید فضای کافی داشته باشند تا به راحتی فعالیت کنند رفت و آمد در کلاس به پای تخته و بیرون کلاس درس به راحتی صورت گیرد . به اندازه کافی بین میزها فاصله وجد داشته باشد تا معلم بتواند بدون برخورد به دانش آموزان یا ایجاد مزاحمت برای آنها در داخل کلاس حرکت کند .
درترتیب مناسب برای نشستن دانش اموزان جنب اموزشی ان را باید در نظر گرفت ک مطابق ان انتخاب ترتیب دقیق نشستن باید با طرح کلی و اهداف درس منطبق شود زیرا نوه نشستن دانش آموزان می تواند اثر بخشی انوا مختلف ارایه مطالب را تحت تاثیر قرار دهد
بی نظمی های مربوط به عوامل خارج از کلاس
عامل دیگری که می تواند وقت ارزشمند تدریس را بگیرد بی نظمی های بیرون از کلاس درس است مانند ورود عوامل اجرایی آموزشگاه به کلاس برای اطلاع رسانی یا آمدن معلم ها و دانش آموزان سایر کلاسها برای پرسیدن سئوالات مختلف گرچه وجود یک راهبرد کلی مدرسه برای محدود کردن این نوع وقفه ها مطلوب است . برخی از وقفه ها اجتناب ناپذیر است . بحث و بررسی این موضوع می تواند در شورای دبیران آموزشگاهدر دستور کار قرار گیرد و مررات صریح و روشن در این باره تدوین شود .
Yadgiri.blogfa.com